Czym jest Ambasador Nowej Europy
Nagroda Ambasador Nowej Europy przyznawana jest za najlepszą publikację, która w odważny i bezkompromisowy sposób obala stereotypy definiujące Europę i jej mieszkańców oraz szuka odpowiedzi na pytanie o to, czym dzisiaj jest Europa. Kapituła konkursu skupia się na odnajdywaniu merytorycznych i bardzo często nieoczywistych interpretacji nowych odsłon europejskiej solidarności, wzajemnych interakcji oraz nieustannego przenikania się historii, kultur i doświadczeń polityczno-społecznych narodów oraz społeczeństw Europy.
W konkursie nagradzani są autor i jego wydawca.
Zwycięzca i nominowani XI edycji konkursu
Do XI edycji konkursu 62 tytuły zgłosiło 28 wydawców oraz członkowie kapituły. Zakwalifikowano 47 książek, które reprezentują różnorodne formy wydawnicze i literackie: reportaże, eseje, biografie, książki naukowe i popularnonaukowe, beletrystykę a także poezję.
Kapituła wybrała pięć książek, które znalazły się w gronie nominowanych, a w drugim etapie – zwycięski tytuł.
Nominowani do nagrody:
- Norman Davies "Galicja. Historia nie narodowa" (tłum. Bartłomiej Pietrzyk / Wydawnictwo Znak Horyzont)
- Siergiej Lebiediew "Tytan" (tłum. Grzegorz Szymczak / Wydawnictwo Claroscuro)
- Zbigniew Machej "Praga in flagranti" (Wydawnictwo Pogranicze)
- Aleksandra Suława "Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji" (Wydawnictwo Czarne)
- Alena Mornštajnová "Listopad" (tłum. Anna Radwan-Żbikowska / Wydawnictwo Amaltea)
Ambasador Nowej Europy 2023 wybrano:
- Aleksandra Suława "Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji" (Wydawnictwo Czarne)
Książki, które poruszają
– Wyłonienie tytułów nominowanych do nagrody, a później książki laureatki nie było łatwym zadaniem. Europa wkroczyła w nowy, bardzo burzliwy okres. Po 24 lutego 2022 nic nie jest już takim, jakim było wcześniej. Wojna, migracja, nacjonalizm, populizm. Budzą się dawno uśpione demony. Każda z nominowanych książek dotyka sumienia, porusza, stawia trudne pytania, otwiera oczy i serca, nie pozwala pozostać obojętnym na los Europy, która jest naszym wspólnym domem – mówi dr Arkadiusz Smagacz z ECS, sekretarz jury i przywołuje walory wszystkich nominowanych książek. – Rosyjski antyreżimowy pisarz Siergiej Lebiediew pisze o dziedziczeniu zła i stara się przeniknąć do skażonego sumienia zbiorowości. Czeska pisarka Alena Mornštajnová podważa w nas pewność, że komunizm musiał upaść w Europie. Demon totalitaryzmu nie śpi. Brytyjczyk Norman Davies zaprasza nas z kolei w podróż po nieistniejącym Królestwie Galicji i Lodomerii, zamieszkiwanym przez kilka narodów. Kreśli na nowo historię tego regionu bez nacjonalistycznych uprzedzeń i stereotypowych uproszczeń. Zbigniew Machej zaś zabiera czytelnika do magicznej Pragi, pełnej kontrastów, ale wyjątkowej, gdzie Europa przegląda się jak w zwierciadle. I w końcu młoda polska pisarka Aleksandra Suława pisze o polskich imigrantach z II Rzeczypospolitej, którzy po wojnie wrócili z Francji, by budować nową Polskę, lecz ona pozostawiła ich swojemu losowi. Ale co najważniejsze, gdy patrzymy na granicę polsko-białoruską, to książka o historii Polek i Polaków, w którą wpisany jest los uchodźcy.
Nagrodę dla autora stanowią: tytuł Ambasador Nowej Europy, medal, nagroda finansowa i dyplom. Nagrodę dla wydawcy stanowią medal oraz dyplom.
Organizatorami konkursu są Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku oraz Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu.
Kto wybierał laureatów
Kapituła konkursu:
- Basil Kerski | przewodniczący, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności
- dr Arkadiusz Smagacz | sekretarz kapituły, Dział Naukowy i Biblioteki ECS
- dr Iwona Reichardt | członkini zarządu Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
- dr Kamila Łabno-Hajduk | Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
- Piotr Leszczyński | redaktor „Przeglądu Politycznego”, Magazynu Polsko-Niemieckiego DIALOG oraz portalu Forum Dialogu
- Magdalena Madey | Dział Naukowy i Biblioteki ECS
- Iwona Szymichowska | Dział Naukowy i Biblioteki ECS
- dr Przemysław Ruchlewski | zastępca dyrektora ECS ds. naukowych i zbiorów
- dr Jakub Kufel | kierownik Działu Naukowego i Biblioteki ECS
Ambasador Nowej Europy 2023
Aleksandra Suława - Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji (Wydawnictwo Czarne)
Aleksandra Suława jest uznaną i nagradzaną dziennikarką. W swoim debiucie literackim „Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji” w przejmująco szczery i wnikliwy sposób podejmuje temat migracji, tożsamości i przynależności narodowej. Opowieść rozpoczyna się w latach dwudziestych XX wieku, kiedy setki tysięcy Polaków wyjechało do pracy we francuskich kopalniach. Aleksandra Suława zainspirowana losami dziadka, śledzi losy urodzonych we Francji Polaków
i Polek, którzy po wojnie powrócili do ojczyzny w ramach akcji reemigracyjnej. Relacje kilkanaściorga bohaterów uzupełnione historyczną narracją składają się na pasjonujący reportaż o niełatwym procesie adaptacji, poczuciu wyobcowania i próbie odnalezienia się w burzliwym powojennym świecie. „Przy rodzicach nie parlować. O polskich powrotach z Francji” realistycznie, ale i z dozą wrażliwości, ukazuje trudy i problemy, z jakimi borykali się przesiedleńcy i z czym wiązał się dla nich powrót do ojczyzny. To historia o życiu niejako w dwóch światach jednocześnie, ponieważ niezależnie od wyboru, zawsze pozostanie tęsknota za tym, co się pozostawiło. Aleksandra Suława przedstawia warty poznania, a stosunkowo mało znany wycinek z dziejów Polski, skłaniając do refleksji nad tym, czym jest dla nas ojczyzna.
Nominowani do nagrody
Norman Davies - Galicja. Historia nie narodowa (tłum. Bartłomiej Pietrzyk / Wydawnictwo Znak Horyzont)
Norman Davies, brytyjski historyk, jest ambasadorem Nowej Europy od ponad czterech dekad. Jego wkład w przybliżanie historii Polski czytelnikom anglojęzycznym pozostaje nie do przeceniania. To zewnętrzne spojrzenie brytyjskiego badacza pogłębione wnikliwymi analizami materiałów źródłowych czyni jego prace niezwykłymi studiami zawiłej historii i losów i ludzi, którzy żyli na terenach obecnej Polski, Litwy, Ukrainy czy Białorusi. Wolne od nacjonalistycznych interpretacji książki Daviesa pozwalają czytelnikom poznawać zarówno piękne momenty zwycięstw i chwały, jak i trudne chwile porażek, których doświadczać przyszło mieszkańcom naszej części Europy. Nominowana do Nagrody Ambasador Nowej Europy 2024 książka „Galicja. Historia nie narodowa” przedstawia opowieść o micie i legendzie Galicji. Głosami jej mieszkańców Davies portretuje najbardziej wysunięty na Wschód region Imperium Austriacko-Habsburskiego, jako miejsce nie tylko biedy i cywilizacyjnego zapuszczenia, ale także ulic, na których można było usłyszeć równocześnie język polski, niemiecki, jidysz i ruski.
Siergiej Lebiediew - Tytan (tłum. Grzegorz Szymczak / Wydawnictwo Claroscuro)
Siergiej Lebiediew jest rosyjskim antyreżimowym pisarzem, który jednoznacznie potępił agresję Rosji na Ukrainę. Od 2018 przebywa na emigracji. Jako pisarz posiada dwa rzadkie dary: szlachetność stylu i precyzyjną optykę wewnętrzną. Pozwalają mu one zobaczyć i sondować głębię antropologicznej katastrofy, która wydarzyła się w XX-wiecznej Rosji, po upadku Związku Sowieckiego. Świat sowiecki i postsowiecki z jego niezliczonymi zbrodniami jest naturalnym gruntem dla historii o upiorach przeszłości. Opowieści te otrzymujemy zebrane w tomie „Tytan”. Jedenaście opowiadań łączy mistyczna topografia, na której ciąży spuścizna totalitarnych reżimów – od Katynia po Czeczenię, od dokumentów litewskiego KGB po ulice zjednoczonego Berlina, od fragmentów rodzinnej historii po echa marszu żołnierzy we wzniecanych przez Rosję wojnach. W niniejszym zbiorze autor zgłębia skażone sumienie zbiorowości. W tych opowieściach, podobnie jak w innych uznanych tytułach Lebiediewa, ludzie, zwierzęta, przedmioty i miejsca szukają sprawiedliwości dla zatrważającej przeszłości w świecie, w którym dziedziczenie zła jest nadal niezauważane - i nienazwane. Lebiediew to, co pozostaje niewidoczne dla większości pisarzy radzieckich i postsowieckich, rozpoznaje i nazywa. I robi to w sposób niezwykle sugestywny i poruszający.
Zbigniew Machej - Praga in flagranti (Wydawnictwo Pogranicze)
Międzykulturowy dialog potrzebuje mądrego i czułego obserwatora. Kimś takim jest Zbigniew Machej – poeta, tłumacz literatury czeskiej i słowackiej, dyplomata. „Praga in flagranti” to dziennik, na który składają się refleksje i spostrzeżenia starające się uchwycić tytułowe miasto właśnie „in flagranti” – na gorącym uczynku. Zapiski owe dotyczą spraw najróżniejszych: praskiej kultury, literatury, historii, sztuki i architektury. Autor odkrywa przed czytelnikiem kolejne warstwy Pragi, którą opisuje jako „cebulę z pozłacaną łupiną”. Stolica Czech jawi się tu jako miejsce pełne kontrastów, gdzie gotycka architektura współistnieje z secesyjnymi ornamentami, a historia przenika się z nowoczesnością. Autor nie żałuje miejsca na relacje z wizyt w praskiej operze, teatrach i galeriach sztuki, na słowa zachwytu, ale i krytyki, na spotkania oraz długie rozmowy z czeskimi i polskimi przyjaciółmi (oczywiście przy kuflu piwa lub Becherovce!), nie brak też anegdot, choćby tych o Tadeuszu Różewiczu czy Brusie Willisie. „Praga in flagranti” to nie tylko zapis osobistych doświadczeń, ale także wyjątkowy, autorski, porywający przewodnik po praskiej duszy.
„Złota, magiczna, obrzydliwa i śliczna. Gotycka, barokowa, husycka, żydowska, secesyjna, niemiecka, kubistyczna i surrealistyczna. Faszystowska i komunistyczna. Demokratyczna i zamordystyczna (…). Praga undergroundowa i biedermeierowska. Kabaretowa i operowa. (…). Cudownie położona, misternie wzniesiona, miejscami pozłacana kupa kamieni. Skąpana w piwie i oblepiona knedlikami”. Taka jest właśnie „Praga in flagranti”!
Alena Mornštajnová - Listopad (tłum. Anna Radwan-Żbikowska / Wydawnictwo Amaltea)
Listopad 1989. Fala protestów doprowadza do upadku systemu komunistycznego w Czechosłowacji. Kraj wkracza na drogę pokojowych i demokratycznych przemian. Czas ten zapisze się w historii jako aksamitna rewolucja. Dziś wydaje się nam, że tak musiało się stać, że w ówczesnej sytuacji geopolitycznej Europy Środkowej inny scenariusz nie był możliwy. To nieprawda. Alena Mornštajnová kreśli alternatywną wizję rzeczywistości. W listopadzie 1989 dochodzi do fali aresztowań opozycjonistów czechosłowackich. Wojsko przejmuje pełną kontrolę nad państwem. Tak dzieje się we wszystkich krajach bloku wschodniego. Także w Polsce. Europa Środkowa i Wschodnia odgradza się murem od reszty świata. Komunizm przyjmuje najbardziej siermiężną formę. „Listopad” to dramatyczna historia zwykłej rodziny, którą pewnej listopadowej nocy rozdzieli wielka historia i skieruje jej członków przeciwko sobie. To opowieść o trudnych relacjach rodzinnych, tęsknocie za drugą osobą i próbie odbudowy utraconych marzeń, jednocześnie stanowiąca ostrzeżenie i wyraz wdzięczności za to, że dla większości krajów Europy Wschodniej komunizm pozostał jedynie literacką fikcją. To obowiązkowa lektura zwłaszcza dla młodego pokolenia Europejczyków. Wolność i demokracja nigdy nie są nam dane raz na zawsze. To nieustanne wyzwanie i zadanie.
