- Niemożliwe jest zrozumienie znaczenia nihon ningyō (przyp. red. lalki japońskiej) bez znajomości historii Japonii, japońskiej mitologii i obyczajowości - przekonuje kurator wystawy „Lalki japońskie. Magia, obyczaje, legendy”, Anna Ratajczak-Krajka. - Ich egzotyka, wielość typów i niezwykła uroda ilustrują rolę, jaką odgrywały i nadal odgrywają w życiu codziennym mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni.
O tym, że lalki dla Japończyków to coś znacznie więcej niż zabawki, świadczyć może bogactwo językowe w tej kwestii: współczesne lalki określane są przez nich raczej mianem „ningyō”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „przedmiot mający ludzki kształt”, natomiast ich tradycyjne odpowiedniki o bogatej symbolice nazywane są „nihon ningyō” - mamy więc wyraźne rozróżnienie na zwykłe lalki i lalki japońskie.
Więcej na ten temat można się dowiedzieć dzięki nowej, zainaugurowanej 2 marca 2018 r. wystawie w Muzeum Narodowym w Gdańsku - Oddziale Etnografii z siedzibą w Spichlerzu Opackim (Gdańsk, ul. Cystersów 19). Tu, zamiast japońskich lalek współczesnych, stanowiących odpowiedniki lalek Barbie w kulturach zachodnich, służących jedynie zabawie, zobaczymy przede wszystkim przykłady wielowiekowej tradycji tych wyjątkowych przedmiotów.
Skąd w kulturze japońskiej tak duża rola niepozornych, wydawałoby się, lalek? - W duchowości Japonii dominuje dualizm sintoistyczno-buddyjski z dużą rolą wierzeń, w których ogromne znaczenie odgrywają różnego rodzaju personifikacje - tłumaczy Ratajczak-Krajka. - Już od starożytności lalki były wykorzystywane w funkcji ochronno-magicznej.
Za pierwsze przykłady lalek uznaje się wycinane z papieru podobizny ludzi (tzw. hitogata), na które przenoszono... wszelkie nieszczęścia, choroby i złe uroki, które mogłyby się wydarzyć w nadchodzącym roku. Z biegiem czasu wprowadzono do kultury japońskiej święta mające ochronić dzieci przed złymi mocami - wpływ na to miało wejście do kultury wzorców chińskich, kojarzonych z buddyzmem, taoizmem czy feng-shui. Tak, lalki stały się atrybutami świąt: dla dziewczynek przeznaczono arystokratyczne hina, a postaci przedstawiające samuraja na dzikim koniu - dla chłopców.
Do dziś, zgodnie z tradycją, dzieci w Japonii obdarowywane są lalkami przez swoich dziadków już w trakcie pierwszego roku życia. Uważane są za talizman ochronny, który wystawia się raz w roku w celu zebrania potencjalnie grożących człowiekowi niebezpieczeństw. Hina towarzyszą dziewczynce od narodzin aż do śmierci - nie przekazuje się ich nikomu, ponieważ uważa się, że stanowią cząstkę właścicielki.
- Sintoizm jako religia szamańska, animistyczna przypisuje wszelkim przedmiotom posiadanie duszy, dlatego lalki są uznawane za swoistą emanację boskich stworzeń - tych dobrych i tych złych. Istnieją też specjalne rytuały mające zapobiec ewentualnym reperkusjom ze strony bóstw za nienależyte obchodzenie się z lalkami. Ze względu na ich magiczny charakter lalek nie wyrzuca się w Japonii na śmietnik, a oddawane są do świątyni, gdzie poddaje się je swoistej kremacji - dodaje kuratorka.
Eksponaty, które można oglądać w Spichlerzu Opackim przyjechały z Pilzna, pochodzą z kolekcji Muzeum Lalek. Składają się na bogatą, różnorodną kolekcję, prezentującą najciekawsze przykłady różnych typów lalek japońskich, od tradycyjnych, często wykonywanych ręcznie najstarszych nihon ningyō, aż po współczesne. Znajdziemy tu i wspomniane lalki hina - związane ze Świętem Dziewczynek, i lalki musha - związane ze Świętem Chłopców, ponadto traktowane w Japonii jako ideał kobiecych kształtów kokeshi, czy ukazujące przede wszystkim dzieci gosho.
Zobaczyć też będzie można lalki związane z japońską obrzędowością i funkcją, jaką pełnią w kulturze Kraju Wschodzącego Słońca: nawiązujące do legendarnego mnicha buddyjskiego Bodhidharmy daruma, gwarantujące powodzenie i szczęście maneki neko. obrazujące życie codzienne okresu samurajskiego (Edo) i legend japońskich ishō, jak również pierwsze lalki ceramiczne dogū i haniwa, lalki związane z zabiegami magicznymi i ochronnymi i te należące do Ajnów, ludu zamieszkującego północ Japonii (głównie wyspę Hokkaido).
Ekspozycji towarzyszyć będzie bogaty program wydarzeń - koncertów, prezentacji i wykładów, projekcji filmowych i warsztatów plastycznych - przybliżający fenomen japońskiej kultury i sztuki, tej tradycyjnej i tej współczesnej: Program pierwszego Japońskiego weekendu ze Świętem Lalek.
| Wystawa „Lalki japońskie. Magia, obyczaje, legendy” potrwa od 2 marca do 3 czerwca 2018 r. Można ją zwiedzać codziennie w godzinach otwarcia Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku: od wtorku do piątku w godz. 9-16 oraz w soboty i niedziele w godz. 10-17. Bilety: normalny 8 zł, ulgowy 4 zł, dzieci i młodzież w wieku 7-26 lat 1 zł, w piątki wstęp wolny. |
