Nie żyje Józef Bachórz, profesor Uniwersytetu Gdańskiego, wykładowca, badacz literatury
- To postać na nasze skomplikowane czasy – jej bezkompromisowa postawa wobec świata jest dziś doskonałym materiałem do rozmowy o traumie, autyzmie, roli artystki, kompromisie między sztuką i ekonomią, feminizmie i granicach, które musimy stawiać, by dbać o swój prywatny dobrostan - tłumaczy pisarka Barbara Piórkowska.
Stanisława Przybyszewska w roli głównej
Stanisława Przybyszewska (1901-1935) była dramatopisarką i powieściopisarką. Nieślubną córką legendy Młodej Polski - pisarza Stanisława Przybyszewskiego i malarki Anieli Pająkówny. Kształciła się w paryskiej pensji dla panien i w krakowskim seminarium nauczycielskim. Podróżowała po Europie. Samodzielnie studiowała filozofię, ekonomię, socjologię i psychologię. Pracowała m.in. jako nauczycielka.
W 1920 roku zadebiutowała w roli dramatopisarki.
Kiedy w 1923 wyszła za mąż za malarza Jana Panieńskiego, para przeprowadziła się do Gdańska, gdzie mąż otrzymał posadę nauczyciela rysunku w Gimnazjum Polskim. Zajęli skromny pokój w baraku na dziedzińcu szkoły (dziś przy ul. Augustyńskiego). Oboje aktywnie uczestniczyli w życiu kulturalnym polskiego środowiska w Wolnym Mieście – Macierzy Szkolnej oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki. Po niespodziewanej śmierci męża (trzy lata po ślubie) Przybyszewska pozostała w Gdańsku.
Mimo starań, nie otrzymała etatu nauczycielskiego w Gimnazjum Polskim, pozwolono jej tylko pozostać w mieszkaniu. Utrzymywała się z korepetycji (uczyła języków obcych), wsparcia rodziny i państwowych stypendiów. Drukowała artykuły i fragmenty dramatów. Schorowana i uzależniona zmarła w nędzy.
Przybyszewską pochowano na katolickim cmentarzu na Chełmie, ale jej grób nie przetrwał wojennej pożogi (1945).
Pozostawiła bogatą korespondencję m.in. z twórcami i intelektualistami, jak Leon Schiller i Antoni Słonimski, opowiadania, dramaty. Wiele z nich nieukończonych. Największą sławę zdobył jej dramat “Sprawa Dantona” (1929).
- Jako dziecko nieślubne, dość wcześnie osierocone przez matkę i właściwie opuszczone przez ojca, całe życie borykała się z niskim poczuciem własnej wartości, depresją i uzależnieniem od morfiny - dodaje Piórkowska. - Mimo tego tworzyła: napisała setki listów, kilka dramatów i próz, nierównych jakościowo, ale będących zapisem artystycznych wyzwań – jej dorobek tekstowy i malarski odkrywamy dziś z wielką fascynacją.
Przybyszewska na nowo
Dziś w Gdańsku trudno odnaleźć ślady Przybyszewskiej, choć niepokorny duch pisarki inspirował kolejne pokolenia. Jak czytamy na stronie gdansk.pl/patroni: “Inscenizacja najsławniejszego jej dramatu „Sprawa Dantona” w listopadzie 1980 roku, przygotowana w Wielkim Młynie przez Teatr Wybrzeże, stała się okazją do manifestacji rewolucyjnych nastrojów po sierpniowym podpisaniu Porozumienia Gdańskiego.”
Przy ul. Augustyńskiego 1 znajduje się poświęcona jej tablica pamiątkowa, ale grobu artystka nie ma. Nie ma już też tramwaju z jej imieniem - pojazd się zepsuł.
Kolejny gdański tramwaj ma swoje imię. Podróżnym patronować będzie Andrzej Wajda
- Trzeba to w końcu zobaczyć: Stanisława Przybyszewska jest wielkim zasobem Gdańska - przekonuje Barbara Piórkowska w eseju na łamach Gdańsk Miasto Literatury. - Musi się doczekać multimedialnej, interaktywnej wystawy i nienudnego muzeum. Zadała nam te wszystkie pytania i zostawiła z nimi – jeśli nic nie zrobimy z tak wielkim potencjałem, to można nas, mieszkańców i mieszkanki, nazwać tak, jak to czyniła ta dzika artystka ze swojego ukrycia: prawdziwie ograniczonymi.
W Gdańsku rozpoczyna się cykl wydarzeń przypominających postać artystki. W październiku i listopadzie odbędą się spotkania i rozmowy o jej losach i twórczości, organizowany jest spacer jej śladami, a także wspólnie czytanie wybranych utworów (org. wraz z Gdańskim Klubem Książki) poczytać wybrane utwory. Inicjatorką wydarzeń wokół autorki „Thermidora” jest Barbara Piórkowska.
PROGRAM WYDARZEŃ
25 września, środa, godz. 18.00
- Trauma niekochanej córki. Stanisława Przybyszewska - rozmowa o emocjach - profesora Ewa Graczyk, historyczka literatury i doktora Małgorzata Osowiecka-Szczygieł, psycholożka twórczości, prowadzenie Barbara Piórkowska
Wydawnictwo Marpress, Targ Rybny 10 B
1 października, wtorek, godz. 16.30
- URODZINY STASI - spacer śladami Stanisławy Przybyszewskiej, prowadzenie: Anna Sadowska
Zbiórka przy ulicy Augustyńskiego 1 (dawne Gimnazjum Polskie, dziś Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku),
22 października, wtorek, godz. 18.00
- Duchowe światy Stasi. Metafizyka baraku – rozmowa z Anną Kaszubą-Dębską, autorką biografii pisarki, prowadzenie Barbara Piórkowska oraz wernisaż prac Antoniny Lorek.
Gdańsk Miasto Literatury, ul. Długa 35
30 października, środa, godz. 18.00
- Ekonomia twórczości Stanisławy Przybyszewskiej, rozmowa z Marcinem Czerwińskim, autorem książki „Uskok”, prowadzi Anna Sadowska
Gdańsk Miasto Literatury, ul. Długa 35
15 listopada, piątek, godz. 18.00
- Akcja czytelnicza w pobliżu dawnego Gimnazjum Polskiego: czytanie przyniesionych tekstów Stanisławy Przybyszewskiej, prowadzenie: Natalia Soszyńska z Gdańskiego Klubu Książki dawne Gimnazjum Polskie, dziś Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku, ul. Augustyńskiego 1
27 listopada, piątek, godz. 18.00
- Stanisława Przybyszewska - ikona współczesnego Gdańska - finałowy panel i rozmowa o przyszłości tekstów autorki - Fabian Cieślik, Wydawnictwo Marpress, Dagmara Bińkowska, redaktorka serii prozy Stanisławy Przybyszewskiej w wydawnictwie Słowo/obraz Terytoria, Stanislaw Rosiek, Wydawnictwo Słowo/obraz Terytoria, prowadzenie Barbara Piórkowska
Instytut Kultury Miejskiej, Targ Rakowy 11
Projekt organizowany przez Fundację Terytoria Książki został dofinansowany ze środków Miasta Gdańska.
