Chcą zabrać mniej, ale jednak
Chodzi o projekt nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zaprezentowany przez Ministerstwo Finansów 15 lipca 2024 r. Po przeanalizowaniu zawartych w nim rozwiązań, liderzy organizacji samorządowych zgłaszają sprzeciw, wyliczają obawy związane z treścią projektu ustawy i zgłaszają własne propozycje.
- Zastrzeżenie podstawowe: przedstawiony przez Ministerstwo Finansów projekt nie gwarantuje samodzielności finansowej oraz stabilizacji dochodów gmin, powiatów i województw. zgodnie z projektem nowej ustawy, zwiększenie łącznych dochodów JST w 2025 roku będzie wynosiło zaledwie 16 mld zł. Tymczasem ubytki dochodów JST w latach 2023 i 2024 można szacować na co najmniej 30 mld zł rocznie. Oznacza to, że straty gmin i powiatów w roku 2025 powiększą się o kolejne 14 mld złotych.
- Brak tych 14 miliardów zł będzie ciosem w możliwości rozwojowe miast, gmin, powiatów i regionów. Utrudni też świadczenie wysokiej jakości usług publicznych dla mieszkańców.
Pilnie potrzeba 10 miliardów
- Pilne wsparcie samorządów ze strony władz państwowych jest tym bardziej potrzebne, że JST w zdecydowanej większości nie są w stanie zbilansować bieżących dochodów i wydatków. Są zagrożone utratą płynności finansowej już w III kwartale br. Dlatego liderzy organizacji samorządowych proszą o zrealizowanie przez rząd zgłaszanego od miesięcy postulatu, by jak najszybciej przeznaczyć co najmniej 10 mld zł z kasy państwa na ratowanie sytuacji w zagrożonych JST.
Niech państwo płaci na szkoły
- Dodatkowo jednym z istotnych powodów pogarszania się stanu finansów w gminach i miastach jest postępujące od wielu lat faktyczne wycofywanie się władz centralnych z ponoszenia kosztów funkcjonowania oświaty i wychowania na JST. Wydatki na szkoły i przedszkola należą do priorytetów w polityce samorządów i pokrywane są z potencjału dochodowego. Zgadnie z obowiązującym prawem, wydatki te powinny być zwracane przez rząd. Tymczasem potrzeby oświatowe wyliczone przez Ministerstwo Finansów w przygotowanym projekcie ustawy o dochodach Jednostek Samorządu Terytorialnego są daleko mniejsze od realnych wydatków na oświatę. Liderzy organizacji samorządowych postulują wprowadzenie rozwiązań gwarantujących, że z budżetu państwa na zadania oświatowe będzie przeznaczane co najmniej 3% PKB planowanego w danym roku budżetowym.
Nie krzywdzić miast na prawach powiatu
- W projekcie ustawy, przedłożonym przez Ministerstwo Finansów, znajduje się też zapis, który został określony przez organizacje samorządowe jako niezrozumiały i wymagający szybkiej korekty. Chodzi o ustalenie dla miast na prawach powiatu niższego udziału w dochodach z PIT i CIT (8,6% w PIT i 2.2% w CIT) niż wynika to z sumy udziałów dla poszczególnych kategorii jednostek, czyli dla gmin i powiatów. Łączny udział, jak podkreślają liderzy organizacji samorządowych, powinien wynosić 9% z tytułu PIT i 3,3% z tytułu CIT.
Kto podpisał się pod Stanowiskiem?
Dokument nosi datę 29 lipca. Podpisali się pod nim: Tadeusz Truskolaski, prezes zarządu Unii Metropolii Polskich; Jacek Sutryk, prezes zarządu Związku Miast Polskich; Andrzej Płonka, prezes zarządu Związku Powiatów Polskich; Stanisław Jastrzębski, przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP; Grzegorz Cichy, prezes Unii Miasteczek Polskich; Olgierd Geblewicz, prezes Związku Regionów RP; Krzysztof Szulborski, przewodniczący zarządu Związku Gmin Warmińsko-Mazurskich - w imieniu Prezydencji Ogólnopolskiego Porozumienia Organizacji Samorządowych oraz Adam Ciszkowski, prezes Związku Samorządów Polskich.
PEŁNA TREŚĆ:
Stanowisko Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego w sprawie projektu ustawy o dochodach jednostek samorządu
Przygotowanie nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego uważamy za absolutnie priorytetowe dla przyszłości gmin, powiatów i województw. Z jednej strony po to, by zagwarantować możliwość świadczenia przez samorządy najwyższej jakości usług publicznych, a z drugiej - by mogły one realizować projekty prorozwojowe, uwzględniając dynamiczne zmiany cywilizacyjne i uwarunkowania społeczno-gospodarcze w długookresowej perspektywie.
Przedstawiony przez Ministerstwo Finansów w dniu 15 lipca 2024 r. projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego zmienia strukturę dochodów gmin, powiatów i województw.
Zawarte w projekcie rozwiązania nie gwarantują jednak deklarowanej w założeniach przedstawionych przez resort samodzielności finansowej oraz stabilizacji dochodów gmin, powiatów i województw.
Przypominamy, że projekt trafia do samorządów w sytuacji, w której - zgodnie z wyliczeniami Ministerstwa Finansów do ustawy zmieniającej PIT - ubytki dochodów JST w latach 2023 i 2024 można szacować na 30 mld zł rocznie. W rzeczywistości będzie to kwota wyższa, gdyż przywołany OSR nie uwzględniał dwucyfrowej inflacji i związanych z tym podwyżek wynagrodzeń. Tymczasem, zgodnie z projektem nowej ustawy, zwiększenie łącznych dochodów JST w 2025 roku będzie wynosiło zaledwie 16 mld zł.
Dlatego prosimy o korektę projektu ustawy, której treść przesądzi na wiele lat nie tylko o finansowaniu jednostek samorządu terytorialnego, ale także o ich ustroju. A nie będzie silnej Polski bez silnych samorządów.
W tym kontekście uważamy, że błędnym jest ustalanie przyszłych dochodów gmin, powiatów i województw na podstawie danych historycznych, które nie uwzględniają faktycznie ponoszonych i niezbędnych wydatków na realizację usług publicznych.
Dotychczas jednostkom samorządu terytorialnego, wbrew zapisom art. 167 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie zapewniano udziału w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
Brak standardów finansowania tych zadań oraz wprowadzane w ostatnich latach ograniczenia dochodów samorządów terytorialnych, o kwotę szacowaną nawet na ponad 60 miliardów złotych, doprowadziły do sytuacji kryzysowej. Zdecydowana większość samorządów nie jest w stanie zbilansować bieżących dochodów i wydatków, co mocno ogranicza ich możliwości rozwojowe, także z wykorzystaniem środków zewnętrznych.
W sposób szczególny niedoszacowane były dotąd zadania z zakresu oświaty i wychowania. Potrzeby oświatowe wyliczone zgodnie z projektem ustawy są daleko mniejsze od realnych wydatków na oświatę. Co więcej - potrzeby te w pierwszej kolejności są pokrywane z potencjału dochodowego poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, co zwalniało rządzących z konieczności zwiększania finansowania zadań oświatowych w budżecie państwa. Z tego względu postulujemy wprowadzenie rozwiązań gwarantujących, że z budżetu państwa na zadania oświatowe będzie przeznaczane co najmniej 3% PKB planowanego w danym roku budżetowym.
Zwracamy też uwagę, że rozwiązania dotyczące określania skali potrzeb oświatowych nie uwzględniają gwarancji rekompensaty samorządom podwyżek płac nauczycieli oraz pokrycia kosztów prowadzenia przedszkoli. Nie wprowadzają potrzebnych zmian w zasadach finansowania placówek prowadzonych przez podmioty inne niż samorządy terytorialne.
Zwracamy również uwagę na silny, niekorzystny wpływ przeliczeniowej liczby mieszkańców na wyliczenie potrzeb jednostek (w tym potrzeb dodatkowych i oświatowych). Kwestia przeliczeniowej liczby mieszkańców wymaga dodatkowych analiz i uzasadnienia, aby nie dochodziło do dużych dysproporcji pomiędzy podobnymi jednostkami samorządu terytorialnego.
Weryfikacji wymagają również przedstawione propozycje determinant i ich wag dla poszczególnych obszarów wydatkowych. Prawidłowe ich ustalenie jest niezbędne dla wyliczenia potrzeb wyrównawczych.
Szczegółowych wyjaśnień wymaga przyjęta przez Ministerstwo Finansów kalkulacja ewidentnie zaniżonego poziomu 14% wartości przychodów z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przy naliczaniu dochodów należnych JST.
Niezrozumiałe (i wymagające szybkiej korekty) jest ustalenie dla wyodrębnionej grupy miast na prawach powiatu niższego udziału w dochodach z PIT i CIT (8,6% w PIT i 2.2% w CIT) niż wynika to z sumy udziałów dla poszczególnych kategorii jednostek, czyli dla gmin i powiatów. Łączny udział powinien wynosić 9% z tytułu PIT i 3,3% z tytułu CIT.
Nie znajduje także uzasadnienia ustalenie dla miast na prawach powiatu wskaźnika zamożności na poziomie niższym niż dla gmin i powiatów. Określenie potrzeb wyrównawczych powinno następować na podstawie wskaźnika równego dla wszystkich grup JST.
Przypominamy stały postulat środowisk samorządowych zakładający zmianę art. 242 i 243 ustawy o finansach publicznych i przesunięcie obowiązujących obecnie reguł wydatkowych do końca 2029 roku. W szczególności postulujemy w zakresie art. 243 pozostawienie w rozliczeniu kwoty wolnej oraz kwoty ze sprzedaży ze składników majątkowych, a także możliwości niezachowania relacji z art. 243 w przypadku, gdy kwota długu nie przekroczy określonego progu dochodowego.
Licząc na korektę pierwotnego projektu ustawy, wnosimy o zaplanowanie w kolejnej jego wersji instrumentów monitorowania i ewaluacji, które pozwolą w przyszłości na ocenę skuteczności wprowadzanych zmian i konieczną ich korektę wynikającą z praktycznych doświadczeń gmin, powiatów i województw.
Wnosimy o pilne powołanie zespołu roboczego ekspertów strony rządowej i samorządowej, którzy przygotują propozycje zmian do przedstawionego projektu ustawy, na podstawie opinii i wniosków przesłanych przez organizacje samorządowe.
Rozpatrując propozycje przepisów dotyczących przyszłych dochodów gmin, powiatów i województw nie możemy pomijać przedkładanego od wielu miesięcy postulatu dotyczącego zapewnienia w 2024 roku samorządom dodatkowych środków finansowych, które pozwolą na uratowanie większości JST zagrożonych brakiem możliwości realizacji usług publicznych oraz utratą płynności finansowej już w III kwartale br.
Dlatego bardzo prosimy o jak najszybsze przekazanie takich środków w wysokości nie niższej niż 10 mld zł.
