Medale Wdzięczności ECS zostały ustanowione w 30 rocznicę powstania Solidarności. Są one podziękowaniem dla wszystkich obcokrajowców, którzy wspomagali Polskę w jej trudnej walce o wolność i demokrację, którzy pomogli w zwycięstwie Solidarności, którzy w latach 80. organizowali działające ofiarnie komitety wsparcia opozycji demokratycznej w Polsce. Z całego świata docierała wówczas do Polski pomoc charytatywna, pieniądze, sprzęt medyczny, poligraficzny i radiowy, a także gesty wsparcia.
Odznaczenie przyznawane jest obcokrajowcom, a w wyjątkowych przypadkach osobom posiadającym obywatelstwo polskie, które w latach 80. na stałe mieszkały za granicą. Kandydatów do wyróżnienia Medalem Wdzięczności może zgłosić każdy z Państwa, posługując się formularzem zgłoszeniowym. O przyznaniu wyróżnienia decyduje Kapituła Medalu w oparciu o zasady, które określa regulamin.
Medale Wdzięczności zostały przyznane 712 osobom (w tym 58 pośmiertnie) z Argentyny, Australii, Austrii, Belgii, Bułgarii, Czech, Danii, Finlandii, Francji, Holandii, Irlandii, Kanady, Litwy, Niemiec, Norwegii, Peru, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainy, USA, Węgier, Wielkiej Brytanii oraz Włoch.
Pełna lista dotychczasowych laureatów Medalu Wdzięczności
11 grudnia podczas uroczystej gali Europejskie Centrum Solidarności uhonoruje pięcioro rosyjskich dysydentów Medalem Wdzięczności. Czterem osobom zostały one nadane pośmiertnie. Medale otrzymają Jelena Bonner, Andriej Sacharow, Arsienij Roginski, Siergiej Kowalow i Jan Raczyński. Gościem honorowym uroczystości wręczenia Medali Wdzięczności będzie prof. Robert Van Voren, holenderski działacz na rzecz praw człowieka, sowietolog i historyk.
Transmisja online z gali dostępne będzie na portalu gdansk.pl o godz 18.30. Będzie również prowadzona na stronie ecs.gda.pl oraz kanałach FB i YouTube ECS.
Wręczenie Medali Wdzięczności jest częścią obchodów "Gdańsk Pamięta". To cykl różnych wydarzeń, które organizowane są w związku z tragicznymi rocznicami. W tym roku bowiem przypada 40. rocznica wprowadzenia stanu wojennego, a także 51. rocznica krwawego stłumienia przez władze komunistyczne protestu robotników na Wybrzeżu. Nie bez znaczenia jest też przypadająca w tym roku setna rocznica urodzin Andrieja Sacharowa, dysydenta i obrońcy praw człowieka, laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Z kolei Stowarzyszeniu Memoriał – najstarszej niezależnej organizacji zajmującej się w Rosji obroną praw człowieka i dokumentacją zbrodni stalinowskich – grozi likwidacja przez obecne państwowe władze Rosji.
Sylwetki laureatów Medalu Wdzięczności ECS:
- JELENA BONNER (medal nadany pośmiertnie), ur. 15 lutego 1923, zm. 18 czerwca 2011
Rosyjska lekarka, obrończyni praw człowieka i swobód obywatelskich w Związku Radzieckim i w Rosji, znana z odwagi i charakterystycznej bezceremonialnej szczerości. Jest jednym z symboli pokojowej walki o uniwersalne prawa człowieka, wzmocnienia pokoju na świecie i budowy dobrych relacji między narodami. Żona Andrieja Sacharowa.
Już w latach 40. XX wieku pomagała więźniom politycznym i ich rodzinom. Dwadzieścia lat później zaczęła działać na rzecz praw człowieka w ZSRR. Jej determinację wzmogła inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku.
To ona odebrała w imieniu Andrieja Sacharowa Pokojową Nagrodę Nobla (1975).
Była jedną ze współzałożycieli Moskiewskiej Grupy Helsińskiej (1976). Wraz ze swoim mężem Andriejem Sacharowem otwarcie występowała przeciwko sowieckim represjom politycznym w kraju i wrogim stosunkom z zagranicą. Była izolowana, stała się celem prześladowań i cenzury. W 1984 roku została skazana za działalność antyradziecką i zesłana do zamkniętego miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród), gdzie na zesłaniu przebywał jej mąż. Do ostatniego momentu przed skazaniem była szykanowana i publicznie potępiana, podróżowała między Gorkim a Moskwą, przewożąc pisma Sacharowa. Pod koniec lat 80. współtworzyła niezależne organizacje obywatelskie w Rosji, w tym m.in. Stowarzyszenie Memoriał.
Po śmierci Sacharowa (14 grudnia 1989) założyła fundację i archiwum jego imienia w Moskwie. Trzy lata później przekazała Uniwersytetowi Brandeisa w USA dokumenty Sacharowa znajdujące się na Zachodzie (dziś dostępne na Uniwersytecie Harvarda).
Po upadku Związku Radzieckiego (1991) nadal walczyła o demokrację i prawa człowieka. W 1994 roku, oburzona ludobójstwem narodu czeczeńskiego, zrezygnowała z członkostwa w kremlowskiej Komisji Praw Człowieka. Otwarcie krytykowała władzę za powrót do autorytaryzmu pod rządami Władimira Putina. Głośno wyrażała też obawy o wzrost antysemityzmu w Europie.
Jej podpis otwierał listę 34 sygnatariuszy internetowego listu rosyjskiej opozycji do obywateli, zatytułowanego „Putin musi odejść" (10 marca 2010).
- ANDRIEJ SACHAROW (medal nadany pośmiertnie), ur. 21 maja 1921, zm. 14 grudnia 1989
Rosyjski fizyk jądrowy, gorący orędownik praw człowieka, swobód obywatelskich i reform w Związku Radzieckim, a także zbliżenia z krajami niekomunistycznymi. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Przez lata był jednym z najważniejszych symboli pokojowej walki o uniwersalne prawa człowieka i wzmocnienia pokoju na świecie.
Zawodowo zajmował się m.in. promieniowaniem kosmicznym. W połowie 1948 roku rozpoczął pracę w radzieckim programie jądrowym. Z czasem został jego szefem, stając się współtwórcą radzieckiej bomby wodorowej. Widząc skutki dokonywanych prób, odmówił dalszych badań. Sprzeciw tego wybitnego fizyka jądrowego, członka Akademii Nauk Związku Radzieckiego, wobec planów rozwoju broni nuklearnej i odmowa dalszych badań były aktem ogromnej odwagi.
W swoim przełomowym eseju „Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej” (1968) – wydanym zarówno w podziemiu (samizdat), jak i poza granicami ZSRR, m.in. przez Instytut Literacki w Paryżu – otwarcie krytykował represje wobec rosyjskich dysydentów, wzywał do redukcji zbrojeń nuklearnych oraz prognozował i popierał ostateczną integrację systemów komunistycznego i kapitalistycznego w formie demokratycznego socjalizmu. Pomimo wyrzucenia z pracy i odebrana wszelkich tytułów niezmiennie działał na rzecz rozbrojenia, demokracji i poszanowania praw człowieka, nie wahając się nazywać ustroju ZSRR totalitarnym. Wraz z żoną Jeleną Bonner otwarcie występował przeciwko sowieckim represjom politycznym w kraju i wrogim stosunkom z zagranicą.
Za swoją działalność na rzecz praw człowieka otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla (1975).
Był izolowany, stał się celem oficjalnej cenzury i prześladowań. W grudniu 1979 roku potępił sowiecką inwazję na Afganistan i wezwał do bojkotu Igrzysk Olimpijskich w Moskwie. W styczniu 1980 roku rząd radziecki pozbawił go odznaczeń i zesłał do zamkniętego miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród).
Medale w imieniu nieżyjących rodziców odbierze prof. Tatiana Yankelevich, córka Jeleny Bonner, pasierbica Andrieja Sacharowa.
Urodziła się w Rosji. Tam też ukończyła Uniwersytet Moskiewski (1975). W 1977 roku wyemigrowała do USA.
Opuściła kraj z powodu bezpośrednich nacisków aparatu bezpieczeństwa na jej ojczyma Andrieja Sacharowa i najbliższą rodzinę. W USA pracowała jako pedagog, wykładała historię Związku Radzieckiego po II wojnie światowej i sowieckiego ruchu praw człowieka. W latach 80. i na początku lat 90. prowadziła wykłady i seminaria na temat sytuacji politycznej i praw człowieka w Rosji w ponad 30 szkołach wyższych i uniwersytetach w USA.
W tym czasie realizowała również intensywną kampanię na rzecz Andrieja Sacharowa i jego spraw w USA i Europie. Pomagała w prowadzeniu jego archiwów, przetłumaczyła znaczną część jego korespondencji, oświadczeń i innych materiałów, uczestniczyła w pracach redakcyjnych nad publikacją w języku angielskim i rosyjskim pism, oświadczeń i esejów Andrieja Sacharowa, jego „Wspomnień” (1990) oraz pism jej matki Eleny Bonner, w tym „Alone Together” oraz „Mothers and Daughters”.
Była asystentką dyrektora Archiwum Andrieja Sacharowa na Uniwersytecie Brandeisa (1993–2004). Następnie dyrektorem Sakharov Program on Human Rights w Davis Center for Russian and Eurasian Studies na Uniwersytecie Harvarda, gdzie obecnie znajduje się Archiwum Andrieja Sacharowa (2004–2009). Od 2009 roku jest związana z Centrum Davisa jako niezależny badacz. Obecnie zaangażowana jest w projekt archiwalny dotyczący jej matki, Jeleny Bonner.
- ARSIENIJ ROGINSKI (medal nadany pośmiertnie) ur. 30 marca 1946, zm. 18 grudnia 2017
Rosyjski historyk, współzałożyciel i prezes międzynarodowego Stowarzyszenia Memoriał. To organizacja zajmująca się prowadzeniem badań historycznych oraz upowszechnianiem i popularyzacją wiedzy na temat ofiar represji w ZSRR, aktywna także w zakresie obrony swobód obywatelskich i praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Warto odnotować, że w ramach Memoriału działa Komisja Polska, zajmująca się sowieckimi represjami wobec polskich obywateli.
Redagował i wydawał w drugim obiegu zbiory prac historycznych „Pamięć”, które od końca lat 70. były publikowane również za granicą (1975–1981). Ze względu na swoją aktywność, mającą na celu ukazanie prawdy o zbrodniach i ofiarach reżimu komunistycznego w ZSRR, był represjonowany. W 1981 roku został skazany na cztery lata łagru na podstawie nieprawdziwych zarzutów, jakoby miał podrabiać dokumenty pozwalające na dostęp do materiałów z archiwów i bibliotek. Po wyjściu na wolność publikował m.in. w rosyjskich czasopismach emigracyjnych.
W 1992 roku został całkowicie zrehabilitowany.
Od 2012 roku członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. Angażował się w badania losów polskich ofiar sowieckich represji, za co dwukrotnie nadano mu polskie odznaczenie: Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Medal odbierze Jan Raczyński.
- SIERGIEJ KOWALOW (medal nadany pośmiertnie), ur. 2 marca 1930, zm. 9 sierpnia 2021
Rosyjski naukowiec, polityk, dysydent i więzień polityczny oraz działacz na rzecz praw człowieka. Współpracował z Andriejem Sacharowem. Był jednym z twórców Stowarzyszenia Memoriał i pełnił funkcje jego wiceprzewodniczącego. W 1969 roku współtworzył pierwszą w ZSRR organizację stawiającą sobie za cel obronę praw człowieka, a w późniejszych latach kilka innych organizacji. Aktywnie publikował w wydawnictwach podziemnych.
W 1974 roku został skazany na siedem lat łagru i trzy lata zesłania na Kołymie.
Po upadku Związku Radzieckiego Kowalow posłował do Dumy oraz pełnił funkcję członka Prezydium Rady Federacji i doradcy Borysa Jelcyna. Był federalnym pełnomocnikiem ds. praw człowieka i przewodniczącym komisji praw człowieka przy prezydencie. Z tej funkcji zrezygnował w 1996 roku. Sprzeciwiał się zaangażowaniu Rosji w wojnę w Czeczenii, a w 2014 roku apelował do społeczności międzynarodowej o powstrzymanie rosyjskiej ekspansji w Ukrainie.
Był pierwszym rosyjskim rzecznikiem praw człowieka. Należał do zdecydowanych zwolenników zasad demokratycznych. Zasłynął niezłomnością oraz bezkompromisową uczciwością. Opowiadał się za zbliżeniem Rosji z Polską. Domagał się rzetelnego zbadania i ocenienia na drodze sądowej katyńskiej zbrodni. Za swoją działalność w zakresie obrony praw człowieka został wyróżniony Nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2008) i odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP (2009). Honorowy obywatel Krakowa, doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego i Człowiek Roku „Gazety Wyborczej” (2001).
Medal odbierze Jan Raczyński.
- JAN RACZYŃSKI, ur. 6 grudnia 1958
Rosyjski matematyk, krajoznawca, działacz obywatelski oraz działacz na rzecz praw człowieka. Członek międzynarodowego Stowarzyszenia Memoriał od 1988 roku, a od 2018 roku przewodniczący zarządu. Stowarzyszenia Memoriał to organizacja zajmująca się prowadzeniem badań historycznych oraz upowszechnianiem i popularyzacją wiedzy na temat ofiar represji w ZSRR, aktywna także w zakresie obrony swobód obywatelskich i praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Warto odnotować, że w ramach Memoriału działa Komisja Polska, zajmująca się sowieckimi represjami wobec polskich obywateli.
Odpowiadał za stworzenie elektronicznej bazy danych ofiar represji politycznych w ZSRR, która obejmuje ponad trzy miliony nazwisk ze wszystkich regionów Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu i niektórych regionów Ukrainy. Według Raczyńskiego dokładna liczba ofiar represji politycznych jest wciąż nieznana.
Brał udział w misjach praw człowieka w Górskim Karabachu, Osetii Północnej, Naddniestrzu oraz Czeczenii (1990–1995). Angażował się również w badania losów polskich ofiar sowieckich represji, za co nadano mu polskie odznaczenie: Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Gościem honorowym uroczystości wręczenia Medali Wdzięczności ECS będzie:
PROF. ROBERT VAN VOREN, ur. 7 lipca 1959
Holenderski działacz na rzecz praw człowieka, sowietolog i historyk. Jest profesorem studiów sowieckich i postsowieckich na Ilia State University w Tbilisi (Gruzja) oraz na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Kownie (Litwa). Dyrektor naczelny międzynarodowej fundacji Human Rights in Mental Health-Federation Global Initiative on Psychiatry oraz dyrektor wykonawczy Andrei Sakharov Research Center for Democratic Development na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Kownie (Litwa).
Od 1980 r. regularnie odwiedzał Związek Radziecki, w tym Ukrainę, zbierając informacje o represjach wobec dysydentów, a także przemycając na Zachód publikacje podziemne. W 1986 roku został dyrektorem generalnym Global Initiative on Psychiatry.
W latach 80. pracował w Fundacji Bukowskiego z siedzibą w Amsterdamie, a od 1989 roku był dyrektorem jej następcy – Second World War Center.
Powszechnie uznawany jest wkład Roberta van Vorena w reformę psychiatrii sądowej w państwach byłego Związku Radzieckiego. Publikował również wiele na temat Holokaustu na Litwie. W 2015 roku komentował kryzys ukraiński i rosyjską interwencję wojskową w syryjskiej wojnie domowej. Pisał o rozczarowaniu wynikami holenderskiego referendum w sprawie umowy stowarzyszeniowej Ukrainy z Unią Europejską.
Honorowy Członek Brytyjskiego Królewskiego Kolegium Psychiatrów oraz Honorowy Członek Ukraińskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Pasowany na rycerza przez królową Holandii Beatrix za działalność na rzecz praw człowieka (2005). Od 11 lutego 2003 roku ma obywatelstwo litewskie i mieszka w Wilnie.
