- Przed trzema miesiącami przedstawiliśmy Radzie Alei plan na rewaloryzację Wielkiej Alei Lipowej, który został zaakceptowany. Zakłada on kilka etapów, a dziś przystępujemy do pierwszego z nich - podkreśla Piotr Grzelak, zastępca prezydenta Gdańska. - Mamy do czynienia z ważnym dla historii Gdańska zabytkiem. Niektóre z drzew w alei mają nawet 250 lat. W tej chwili musimy podjąć działania, które ostatecznie ukierunkują rewaloryzację alei i pokażą w jakim etapie i harmonogramach będziemy to realizować.
Prace, które rozpoczną się w najbliższych dniach, będą podstawą do zaprojektowania koncepcji rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej. Jej celem jest zatrzymanie procesu naturalnej degradacji drzewostanu oraz przywrócenie wartości historycznych tego założenia. Od początku czerwca na jej terenie pracować będzie dwóch wykonawców.
- Postanowiliśmy podejść do tematu rewaloryzacji podobnie, jak do kwestii zdrowia - zaznacza Mieczysław Kotłowski, dyrektor naczelny Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni. - Zaczynamy od diagnozy Wielkiej Alei Lipowej i w zależności od jej wyników ustalony zostanie sposób rewaloryzacji. Zmieniamy systematykę naszych działań, czyli najpierw diagnozujemy, poprzez szereg badań i analiz, a potem ustalamy metodykę dalszych kroków.
Inwentaryzacja i badania środowiskowe
Zawarta przez GZDiZ umowa na wykonanie prac dotyczy dwóch zadań: pierwsze to szczegółowa inwentaryzacja lip wchodzących w skład Wielkiej Alei Lipowej wraz z opisem stanu zdrowia drzew, występujących gatunków chronionych oraz wskazanie niezbędnych prac pielęgnacyjnych dotyczących każdego drzewa. Badania będą wykonywane przez zespół architektów krajobrazu i ornitologa.
Drugie zadanie polega na wykonaniu badań warunków środowiskowych mających wpływ na żywotność drzew. Badania będą wykonywane przez zespół architektów krajobrazu, ornitologa, mykologa i gleboznawcę. Koszt tych prac wynosi 156 456 zł.
Szczegółową inwentaryzację drzewostanu oraz badania warunków środowiskowych wzrostu drzew tworzących Wielką Aleję Lipową w Gdańsku wykona firma Garden Art. Piotr Szczypiński z Warszawy.
Drzewostan ten liczy obecnie 597 drzew, na które składają się zarówno lipy holenderskie (nasadzenia z lat 1768 - 1770, 1815 -1945), jak i lipy drobnolistne, szerokolistne i krymskie (nasadzenia po roku 1945). Co ważne, wykonanie aktualizacji inwentaryzacji oraz szczegółowych badań warunków środowiskowych będzie jednym z elementów określenia sposobu przeprowadzenia rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej oraz zaplanowania niezbędnych prac w istniejącym drzewostanie.
Nad całością zadania i opracowywaniem wyników będzie czuwać dr inż. Marzena Suchocka, wykładowca w Katedrze Architektury Krajobrazu SGGW, a także pracownik Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, przewodnicząca sekcji Drzew Miejskich Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego.
Dr inż. Marzena Suchocka podkreśla, że po raz pierwszy uczestniczy w tak kompleksowym, szczegółowym badaniu.
- Naszym zadaniem jest sporządzenie szczegółowej inwentaryzacji wszystkich drzew. Każde z nich będzie musiało być, tymczasowo, oznaczone numerkiem - dlatego, że wszystkie badania są bardzo rozbudowane i musimy mieć jednoznacznie oznaczone drzewo w terenie. Następnie przejdziemy do badania warunków środowiskowych. Skupimy się głównie na 40 drzewach, w tym 30 w Alei i 10 kontrolnych w pobliskim parku – tłumaczy dr inż. Marzena Suchocka. - Będziemy badać fizyczne i chemiczne parametry gleby, parametry biologiczne, w tym grzyby, bakterie i faunę glebową czyli bezkręgowce. Wszystko to będą robić specjaliści w swoich dziedzinach. Będziemy też analizowali działania abiotyczne na drzewa, czyli to jak antropopresja wpływa na stan drzew. Ich stan będzie sprawdzany dwukrotnie: na początku i na koniec lata, a więc kiedy najbardziej widoczny jest stres. Określimy też wszystkie choroby, wpływ stresu termicznego, a także tak prozaiczne rzeczy, jak szkody komunikacyjne (o ile będą) i wszystkie uszkodzenia w obrębie drzew.
Każdy z badanych elementów zakończony będzie katalogiem z zaleceniami i wskazaniami dotyczących poprawy sposobu funkcjonowania Alei. Zamieszczone zostaną m.in. warianty rozwiązań. W ramach inwentaryzacji dla każdego z drzew założona zostanie indywidualna karta zawierająca wymiary, precyzyjną lokalizację na podstawie danych z systemu GPS, a także dokumentację fotograficzną. W karcie drzewa znajdą się również informacje na temat jego stanu zdrowotnego, technicznego, kondycji aparatu asymilacyjnego czy zwierząt, roślin i grzybów, występujących w części nadziemnej drzewa.
Badania archeologiczne
Badania archeologiczne wewnętrznych pasów zieleni Wielkiej Alei Lipowej wykona z kolei Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, na podstawie decyzji Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wykonana zostanie dokumentacja pomiarowa, fotograficzna oraz analityczna badanych obiektów i nawarstwień antropogenicznych. Kierownikiem badań archeologicznych będzie mgr Krzysztof Dyrda z Działu Archeologii Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, archeolog, kierownik kilkunastu wykopalisk, głównie na terenie Gdańska.
- Cel naszych badań to przede wszystkim uzyskanie dodatkowych informacji odnośnie samego obiektu, jakim jest Wielka Aleja Lipowa, która jest wpisana do rejestru zabytków. Ona skupiała kiedyś życie publiczne. To było ulubione miejsce spacerów gdańszczan, w związku z czym spodziewamy się znaleźć w jego strukturze nawarstwienia kulturowe. Bardzo ważnym aspektem tych badań będzie próba odnalezienia pozostałości systemu nawodnień, tego pierwotnego systemu grawitacyjnego. Ono jest widoczne na jednej z rycin Daniela Chodowieckiego. Będziemy też szukać elementów małej architektury, dawnych ciągów spacerowych, itp. - wyjaśnia Krzysztof Dyrda.
Badacze będą też szukać... dóbr materialnych, które gubili dawni gdańszczanie.
Zaplanowano 20 wykopów sondażowych – badania będa bowiem miały charakter weryfikacyjny. To będą raczej wąskie wykopy o szerokości 1 metra, rozplanowane na całym 2-kilometrowym odcinku. Wykonane będa w taki sposób, aby nie zagrozić znajdującym się tam lipom.
Kwerenda
Kolejnym krokiem będzie kwerenda archiwalna i analiza zgromadzonych źródeł pisanych, kartograficznych oraz ikonograficznych dotyczących Wielkiej Alei Lipowej w Gdańsku obejmująca okres od przygotowań do założenia Wielkiej Alei Lipowej w Gdańsku aż do przekształceń dokonanych w latach siedemdziesiątych XX wieku. GZDiZ jest obecnie na etapie zapytania ofertowego.Nie wyłoniono na razie wykonawcy tych prac.
Do zadań wykonawcy należeć będzie przeprowadzenie analizy zgromadzonych źródeł pisanych, graficznych i kartograficznych i wykonanie opracowania historyczno-archiwalnego.
Harmonogram
- w lipcu br. powinny zakończyć się badania archeologiczne
- pod koniec września br. zakończą się badania drzew i gleby, a także badania historyczne
Przedstawiciele GZDIZ planują w czwartym kwartale 2019 r. ogłosić przetarg na aktualizację koncepcji Wielkiej Alei. Zgodnie z założeniem dokument ma zostać opracowany w przyszłym roku.
- W oparciu o tę koncepcję będziemy mogli określić, na jakie etapy należy podzielić rewaloryzację Alei, w jaki sposób pozyskiwać materiał, czyli drzewa, a mówimy o 600 do 800 egzemplarzach lipy holenderskiej - oczywiście w przypadku wymiany bądź uzupełnień - podkreśla Michał Szymański, zastępca dyrektora ds. Przestrzeni Publicznej GZDiZ. - Po to zlecamy te wszystkie badania, by rewaloryzację przeprowadzić w maksymalnie rzetelny sposób.
Po co rewaloryzacja?
Jej celem jest odtworzenie historycznego kształtu i charakteru, liczącej blisko 250 lat, alei, która jest jednym z najstarszych tego typu zabytków w Europie.
Badania archeologiczne, kwerenda historyczna oraz szczegółowa inwentaryzacja pozwolą na uzyskanie szczegółowej wiedzy na temat pierwotnego kształtu Alei z II połowy XVIII wieku, i wykonanie aktualizacji posiadanej koncepcji rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej.
Trochę historii
Wielka Aleja Lipowa założona została w latach 1768 - 1770. Kolejne nasadzenia miały miejsce około 1815 roku. Następne uzupełnienia pochodzą z okresu przedwojennego i powojennego. Po wojnie zachwiano jednorodny skład gatunkowy Alei sadząc lipy kilku gatunków, zmieniono też moduł nasadzeń. Jest to czterorzędowa kompozycja przestrzenna o długości 2,042 km i szerokości 34,53 m. Pierwotnie obsadzona 1416 lipami holenderskimi (po 354 w każdym rzędzie). Po II Wojnie Światowej podczas prac konserwatorskich doliczono się w Alei 1311 drzew. W latach 70. XX wieku, w związku z nasilającym się zamieraniem drzew spowodowanym pracami budowlanymi w układzie komunikacyjnym, dosadzono około 220 lip.
Obecnie Aleja liczy 597 drzew. Wiek drzew jest bardzo zróżnicowany: od kilkunastu lat do 250. Powyżej 70 lat ma ponad 400 drzew. Kolejnych 100 ma 250 lat.
Wielka Aleja Lipowa została wpisana do rejestru zabytków w 1967 r. pod numerem 285. Autorem jej projektu jest kapitan Patzer, a jej fundatorem burmistrz miasta Gdańska Daniel Gralath.
