Muzeum Gdańska od blisko pół roku realizuje projekt “Kościół obywatelski. Budowa gdańskich świątyń w okresie Polski Ludowej”. Historycy zaprosili gdańszczan i gdańszczanki do dzielenia się swoimi wspomnieniami i pamiątkami dotyczącymi dziejów wznoszenia kościołów w powojennym Gdańsku. Przeprowadzili także cykl wykładów związanych z tym tematem, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem i równolegle zgłębiali archiwa parafialne i urzędowe w poszukiwaniu źródeł dokumentujących skomplikowane dzieje budowy świątyń w naszym mieście po 1945 r.
Kolejną odsłoną projektu będzie cykl trzech dzielnicowych wystaw dotyczących historii powstania nowych kościołów w wybranych lokalizacjach: na Przymorzu Małym, na Zaspie - Młyńcu i Rozstajach oraz na Stogach. Zobaczyć będzie można na nich dziesiątki niepublikowanych dotąd zdjęć, pocztówek i projektów ukazujących wielkie wyzwanie, jakim było budowanie obiektów sakralnych w okresie, w którym władze z niechęcią odnosiły się do kościoła katolickiego i, jak tylko mogły, utrudniały wznoszenie nowych świątyń.
- Upór i determinacja mieszkańców sprawiły, że upragnione świątynie, mimo piętrzących się problemów, powstały. Poprzez wystawy przypominamy o tamtym niesamowitym, społecznym zrywie - mówi Klaudiusz Grabowski z Muzeum Gdańska, autor koncepcji wystaw.
“Okrąglak był pierwszy”
Pierwszą ekspozycję - na Przymorzu - oglądać będzie można od 24 listopada (sobota), od godz. 15, na placu przed kościołem parafialnym pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego (plac NMP 1).
To właśnie Przymorze ze słynnym “Okrąglakiem” stało się pierwszą gdańską dzielnicą, której mieszkańcy wywalczyli budowę nowego, dużego kościoła parafialnego. Pierwsze bloki stawiano tu w 1959 r. i jeszcze w tym samym roku rozstrzygnięty został konkurs na projekt nowej świątyni. Wygrał go Leopold Taraszkiewicz z projektem, którego realizacja rozpoczęła się dopiero w marcu 1972 r., poprzedzona niezliczonymi petycjami mieszkańców dzielnicy do władz miejskich i wojewódzkich oraz do kurii.
Na podjęcie decyzji o budowie świątyni wpływ miały z pewnością wydarzenia Grudnia`70. Niespełna tydzień po ich zakończeniu delegacja stoczniowców z Przymorza złożyła kolejną petycję w tej sprawie do Wojewódzkiej Rady Narodowej powołując się przy tym na przemówienie nowego I sekretarza PZPR Edwarda Gierka - zielone światło dla inwestycji kościelnej pojawiło się jednak dopiero 15 lipca 1971 r.
Na wystawie dowiedzieć się będzie można wiele o perypetiach związanych już z samą budową świątyni, która poświęcona została wiosną 1976 r., a dopiero trzy lata później zezwolono na dokończenie inwestycji - budowę 83-metrowej wieży (do dziś najwyższej w Gdańsku wieży kościelnej).
Stogi: nie budowa, a rozbudowa
Historia kościoła pw. Świętej Rodziny na Stogach przy ul. Kruczej 12 także jest bardzo ciekawa.
- W tej dzielnicy położonej na uboczu miasta, jednocześnie mieszkaniowej, z blokami, ale także wakacyjnej, z piękną plażą, zainteresowanie budową kościoła zgłaszali zarówno mieszkańcy, jak i letnicy - opowiada Klaudiusz Grabowski. - Tutaj także czekał na realizację bardzo ciekawy projekt świątyni autorstwa Leopolda Taraszkiewicza, a mieszkańcy słali petycję w sprawie budowy kościoła do wszystkich władz. Pod jedną z nich podpisało się ponad siedem tysięcy osób: wszyscy dorośli mieszkańcy Stogów. Jednak w tym przypadku, starania nie powiodły się.
Władze zezwoliły jedynie na rozbudowę (w latach 80-tych) dotychczasowej małej świątyni, która od 1950 r. mieściła się początkowo w dawnej restauracji przy ul. Kruczej 12, a później w zbudowanym w tym miejscu kościółku na kilkaset osób.
Zarówno na Stogach przed rozbudową, jak i na Przymorzu w tymczasowej kaplicy postawionej zanim powstał “Okrąglak”, msze święte w sezonie odbywały się w plenerze - tylko w ten sposób można było zaspokoić potrzeby licznej rzeszy wiernych.
Otwarcie plenerowej wystawy na Stogach zaplanowano na 1 grudnia (sobota), na placu przed kościołem.
Zaspa: zamiast jednego - dwa kościoły
Na Zaspie z kolei, gdzie władze w 1979 roku zgodziły się na budowę jednego kościoła - pw. Opatrzności Bożej (przy dzisiejszej al. Jana Pawła II), zastosowano pewien “fortel”. W 1982 roku udało się uzyskać pozwolenie na budowę punktu katechetycznego przy ul. Pilotów, z niego z czasem wyrósł drugi zaspiański kościół: pw. św. Kazimierza (parafię powołano w 1984 r.).
Budowa pierwszego kościoła na Zaspie w odróżnieniu od tej na Przymorzu, mocno przeciągnęła się w czasie. Dopiero w 1986 r. w dolnym kościele odbyła się pierwsza msza - pasterka.
Wystawa na temat kościołów Zaspy jako jedyna nie będzie w plenerze. Będzie można ją oglądać od 5 grudnia (środa) w Filii nr 6 Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku przy ul. Pilotów 3.
Warto podkreślić, że wszystkim inwestycjom towarzyszyło ogromne zaangażowanie mieszkańców, zarówno fizyczne - w samą budowę, jak i w zdobywanie potrzebnych materiałów budowlanych, do których dostęp w latach 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku był bardzo ograniczony. Wystawy dokumentują również ten obywatelski “wysiłek na placach budowy”.
Jak podkreśla Daniel Gucewicz, historyk z Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, który również uczestniczy w realizacji projektu, nowe kościoły budowali nie tylko ludzie głębokiej wiary, ale także przeciwnicy władzy komunistycznej, manifestując w ten sposób swój bunt przeciw niej.
Mówią budowniczowie
Na stronie internetowej Muzeum Gdańska, w zasobach “historii mówionej” już wkrótce obejrzeć będzie można dwadzieścia relacji - wspomnień uczestników budowy nowych gdańskich świątyń. Wśród nich wspomnienia mieszkanki Przymorza, która szkląc okna w “Okrąglaku” jako młoda dziewczyna, poznała swojego późniejszego męża. Gdańszczanka przekazała do zbiorów Muzeum nożyk do cięcia szkła, którym się wówczas posługiwała.
Od 1945 r. do dziś w Gdańsku wybudowano 30 nowych kościołów. W przyszłym roku w Muzeum Gdańska powstanie wystawa opowiadająca o historii wszystkich świątyń oraz katalog
Wystawy są częścią projektu „Kościół obywatelski. Budowa gdańskich świątyń w okresie Polski Ludowej”, bedzie je można oglądać przez ok. 3 tygodnie. Projekt dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu “ Patriotyzm Jutra”. W realizację projektu, oprócz historyków wymienionych w tekście, są także Andrzej Hoja (Muzeum Gdańska) i Magdalena Jaszcza - wywiady ze świadkami; Dorota Kucharczyk (Gdańska Galeria Miejska) - architektura oraz Robert Sęk - współczesna dokumentacja zdjęciowa.
