ZOBACZ ANIMACJĘ, JAKĄ PRZYGOTOWALIŚMY NA PODSTAWIE DZIEWIĘCIU ZDJĘĆ Z EPOKI:
Tak Wisła szła do morza
Chodziło o jedno: dać Wiśle jak najprostszą drogę ujścia do morza. Był to jedyny sposób, by uniknąć katastrofalnych wiosennych powodzi.
Pod koniec XIX wieku końcowy bieg Wisły wyglądał zupełnie inaczej niż dziś. Rzeka uchodziła do Zatoki Gdańskiej poprzez rozgałęzioną deltę. Składały się na nią trzy meandrujące na obszarze Żuław odnogi: Nogat, Szkarpawa i Wisła Gdańska. Ta ostatnia, od 600 lat była głównym ramieniem, które miało swój koniec w okolicach ówczesnej wsi Wisłoujście.
Rzeczpospolita nie podołała
Już w 1768 roku powstał pierwszy znany projekt przekopu. Opracował go major wojsk koronnych, Jan Jerzy de Woyten, który w liście do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego tłumaczył konieczność przebudowania rzeki tak, by część wód Wisły poprowadzić do morza szlakiem jej dawnej odnogi Przemysławy, z równoczesnym odcięciem Nogatu.
Ostatni polski monarcha rządził dopiero od czterech lat. Z rozmachem i konsekwencją przystąpił do reformowania upadającej Rzeczypospolitej. Nie podołał. Na realizację koncepcji de Woytena zabrakło środków i czasu.
Czytaj także: Gdański obraz Poniatowskich. Ostatni polski król dorastał w naszym mieście, jego bracia byli gdańszczanami
Inne państwo - nowe powodzie
W 1793 roku, w wyniku II zaboru, Gdańsk i Żuławy znalazły się w granicach Królestwa Prus. Problem wiosennych powodzi nie zniknął. Było ich wiele, w tym trzy wielkie.
- w roku 1829 r, w okolicy Steblewa, pękły wały przeciwpowodziowe. Powstała wyrwa, licząca pół kilometra. Przelewające się masy wody zniszczyły Wisłoujście i Brzeźno. Zalaniu uległy całe Żuławy, było kilkadziesiąt ofiar śmiertelnych wśród mieszkańców, tysiące osób straciły dobytek gospodarski
- w 1840 roku zator lodowy spowodował spiętrzenie wód i kolejną rozległą powódź na Żuławach. Wisła znalazła wówczas drogę do morza, co spowodowało, że powstało jej nowe ramię, zwane dziś Wisłą Śmiałą - między dzisiejszym Sobieszewem i Górkami Wschodnimi a Górkami Zachodnimi.
- w 1888 roku - kolejny wiosenny kataklizm. Tym razem Wisła rozniosła 5 km wałów w Janówce. Zalało Żuławy Elbląskie aż po Zalew Wiślany. Znowu były ofiary śmiertelne, woda spowodowała wielkie straty majątkowe.
Inwestycja na miarę epoki
Już w roku 1877 na zamówienie rządu Prus projekt ujarzmienia ujścia Wisły opracowali inżynierowie Ludwik Alsen i Henryk Fahl. Zakładał on wykonanie Przekopu Wisły, z jednoczesnym zamknięciem wszystkich trzech głównych odnóg delty Wisły: Nogatu, Wisły Gdańskiej i Szkarpawy.
Prace ruszyły w czerwcu 1891 roku. Wytyczono nowe koryto rzeki - była to prosta linia o długości 7 km, przecinająca żuławskie pola, na kierunku północ-południe. Początek kanału zaplanowano między Szewcami Gdańskimi a Drewnicą, ujście - między wsiami Świbnem i Mikoszewem. Na odcinku przeznaczonym pod budowę kanału znajdowało się około 60 gospodarstw rolnych.
Kanał o szerokości od 250 do 400 metrów budowało około tysiąca ludzi, którzy mieli do pomocy 40 maszyn parowych. W ciągu czterech lat usunięto 7 mln metrów sześciennych ziemi, piachu i żwiru. Wzdłuż kanału zbudowano potężne, szerokie na 20 metrów u podstawy i na 10 metrów u szczytu, wały przeciwpowodziowe.
Czytaj także: Most Siennicki. Prawdopodobnie od czerwca pieszo i na rowerze
Przekop otwarto z pompą 31 marca 1895 roku. Osobiście zrobił to nadprezydent Prus Zachodnich, Gustav von Gossler, który kilkoma ruchami szpadla przerwał część piaszczystej grobli - ostatniej przeszkody blokującej przekop Wisły. Pisano o tym w gazetach całej Europie.
Koszt budowy Przekopu Wisły był ogromny, wyniósł 20 milionów marek.
Była to jednak inwestycja, która w praktyce gwarantowała zwrot w ciągu kilkunastu lat - dzięki uniknięciu kolejnych powodzi. Koszty w 33 procentach pokrył samorządowy Związek Wałowy Wisły i Nogatu.
Efekty do naszych czasów
31 marca 1895 roku to jednocześnie dzień urodzin Wyspy Sobieszewskiej. Prawie 36 hektarów ziemi z czterech stron otoczyła woda. Od zachodu - Przekop Wisły, od południa - Martwa Wisła, od zachodu - Wisła Śmiała, od północy - Zatoka Gdańska. Wyspa stała się siedliskiem wielu gatunków zwierząt, w tym ptaków. Na piaszczystej łasze, przy samym ujściu Wisły, swoją ostoję znalazły foki.
Czytaj także: Most zwodzony w Sobieszewie. Mieszkańcy mówią, że zmienił ich codzienność
Przekop Wisły do dziś jest kluczowym elementem systemu przeciwpowodziowego Żuław. Zarządzają nim państwowe Wody Polskie. Dekadę temu, dla poprawienia skuteczności Przekopu, zmodernizowano konstrukcję ujścia Wisły do Zatoki Gdańskiej. Bezpieczeństwa broni flota lodołamaczy, która - w razie potrzeby - w okresie zimowo-wiosennym likwiduje lodowe zatory. Wybudowane w ramach Przekopu Wisły śluzy Gdańska Głowa i Przegalina są sprawne po dziś dzień, choć jako budowle hydrotechniczne mają już status zabytków.
