“Do widzenia, do jutra” w Żaku. Przegląd filmów Zbyszka Cybulskiego od piątku

W 60. roku istnienia Klub Żak wspomina owianego legendą “polskiego James Deana”, charyzmatycznego aktora i patrona klubowego DKF-u - Zbyszka Cybulskiego. Daty nie są przypadkowe w dniu 3 listopada 2017 przypada 90. rocznica urodzin artysty.

Kim był Zbyszek Cybulski?

Ta informacja jest przeznaczona dla młodego kinomana, bo starsi role i postać Zbyszka Cybulskiego znają doskonale, a najstarsi mogą go jeszcze pamiętać i znać osobiście z czasów, gdy mieszkał w Gdańsku na Straganiarskiej.

W latach 50. Cybulski pojawiał się na deskach Teatru Wybrzeże, ale jego artystyczna działalność nie ograniczała się tylko do etatu w teatrze publicznym. Można go było spotkać w obecnej “Kwadratowej”, wówczas stołówce Politechniki Gdańskiej, gdzie powstał pierwszy spektakl studenckiego teatru Bim-Bom, którym opiekował się artystycznie, w Miniaturze (wtedy Teatrze Lalek Miniatura), gdzie przenosił się z kolejnymi spektaklami Bim - Bomu czy w Klubie Żak (wtedy studenckim), w którym teatrzyk w końcu rezydował na stałe.

W Żaku też spotykał się z widzami, wygłaszał prelekcje, prowadził dyskusyjne o filmach, na przykład na początku 1956 roku wspólnie z Bogumiłem Kobielą poprowadził rozmowę po projekcji "Cudu w Mediolanie" Vittorio De Siki.

W ramach retrospektywy zaplanowanej z okazji urodzin artysty, zobaczymy siedem filmów. Sześć z jego udziałem, a siódmy, w pewnym sensie o nim samym - to “Wszystko na sprzedaż” Andrzeja Wajdy, pożegnanie reżysera z tragicznie zmarłym aktorem.

- Staraliśmy się tak dobrać filmy, by widzowie mogli zobaczyć najwybitniejsze spośród ról Cybulskiego. Co istotne: filmy, które pokażemy, należą do najważniejszych w historii polskiego kina, co świadczy o tym, że Cybulski pozostaje niezwykle ważnym komponentem rodzimej kinematografii - wyjaśnia Paweł Biliński, kurator kina Żak. - Chcieliśmy też, by przegląd był jak najbardziej różnorodny. Widzowie będą mogli zobaczyć, jakie kino proponowali ci autorzy filmowi, którzy opowiadali o rzeczywistości i historii Polski swoimi „słowami”.   

Zobaczymy więc filmy współczesne i historyczne, dramaty psychologiczne i komedie obyczajowe najwybitniejszych polskich reżyserów: Andrzeja Wajdy, Wojciecha Hasa, Tadeusza Konwickiego, Janusza Morgensterna i Stanisława Lenartowicza. Wszystkie zrealizowane pomiędzy 1958 a 1968 rokiem.  

Przegląd otwiera “Do widzenia, do jutra” Janusza Morgensterna, film wyjątkowy dla gdańszczan, ponieważ zdjęcia kręcone były w Gdańsku: po Długiej i Długim Targu jeżdżą samochody, młodzi bohaterowie słuchają jazzu w klimatycznych knajpkach. Na filmowej taśmie utrwalono obraz malowniczego, kolorowego miasta, chociaż wciąż ze śladami wojny w tle: Wielki Młyn nie ma dachu, a Żuraw oplatają drewniane rusztowania. Jest tam jeszcze coś więcej - osobiste wspomnienia Cybulskiego.

- To film bardzo osobisty dla Zbyszka Cybulskiego, który był autorem scenariusza - mówi Biliński. - Wprawdzie w czołówce widnieją jeszcze dwa inne nazwiska: Bogumiła Kobieli i Wilhelma Macha, ale Kobiela napisał tylko jedną scenę, która ostatecznie nie trafiła do filmu, a Mach w ogóle nie uczestniczył w tych pracach. Po prostu ówczesny kierownik literacki Studia Kadr, Tadeusz Konwicki zasugerował, że trzeba dopisać nazwisko literata - profesjonalisty, bo inaczej nikt nie zaakceptuje tekstu napisanego przez aktora.

Film okazał się istotny dla miasta jeszcze w inny sposób - jego projekcja zakończyła działalność trzech kin studyjnych w Gdańsku: Helikonu, Kameralnego i Neptuna (niegdyś Leningradu). A przegląd zakończy “Wszystko na sprzedaż” Wajdy, film przełomowy dla polskiej kinematografii, który opowiada o... Cybulskim. A właściwie o jego micie.   

- To wybór mniej oczywisty, bo nie pada tu nawet nazwisko Cybulskiego, ale przez tę nieobecność tak silnie oddziałuje - mówi Biliński. - Film jest też bardzo ważny dla polskiej kultury końca lat 60. 

Wajda i Cybulski tworzyli wybitny tandem artystyczny, niestety spotkali się na planie tylko cztery razy. Cybulski zadebiutował w „Pokoleniu” Wajdy, a rola Maćka Chełmickiego w „Popiele i diamencie” okazała się najbardziej znacząca w jego dorobku. Pojawił się też w „Niewinnych czarodziejach” i polskiej etiudzie z „Miłości dwudziestolatków”. Do końca życia marzył, by udało im się znów pracować razem. Podobno Beacie Tyszkiewicz Cybulski wykrzyczał kiedyś: ”Powiedz mu, że jeszcze za mną zatęskni”. I tak się stało.

Podczas "żakowskiej" retrospekcji zobaczymy też “Rękopis znaleziony w Saragossie” Hasa. Aktor gra w tym obrazie bez bez okularów, nieodzownego atrybutu, który wykreował jego wizerunek. Nie jest to oczywiście jedyny atut tego dzieła.

- To film niezwykły pod względem wizualnym i sposobu opowiadania - tłumaczy Biliński. - Martin Scorsese i Francis Ford Coppola uznają go za jedno ze szczytowych osiągnięć kinematografii.

Kurator kina Żak zwraca też uwagę widzów na dwa filmy: “Jak być kochaną” i “Salto” ze względu na ich przewrotną wymowę - polemizującą z polskim mitem narodowym.

- „Jak być kochaną” to film demitologizujący, ale też bardzo smutny. Niezwykły również ze względu na postać głównej bohaterki. Niewiele było, zwłaszcza w latach 60., tak wyrazistych kreacji jak ta, którą stworzyła Barbara Krafftówna. A postać granego przez Cybulskiego Wiktora Rawicza jest zupełnym przeciwieństwem Maćka Chełmickiego z „Popiołu i Diamentu” – to człowiek słaby, żyjący wymyślonym przez siebie mitem. Ówcześni widzowie byli wręcz rozczarowani postawą głównego bohatera, która tak bardzo zaprzeczała powszechnemu wizerunkowi aktora.

Wszystkie filmy zobaczymy w znakomitej jakości - są odrestaurowane i odświeżone pod względem obrazu i dźwięku.

- Nowa jakość robi ogromne wrażenie, a filmy zyskały kolejne życie - zapewnia Biliński.  

Przegląd uzupełni spotkanie z widzami z udziałem dziennikarki i pisarki Doroty Karaś (autorki książki „Cybulski. Podwójne salto”) oraz historyków polskiego kina: Krzysztofa Kornackiego i Bartosza Filipa. Debata odbędzie się w dniu 7 listopada o godzinie 20:00 w Sali Suwnicowej w Klubie Żak.