"Sąd Ostateczny" na scenie operowej. "Dajmy się uwieść fabule"

Anna Umięcka: Już tylko trzy tygodnie dzielą nas od premiery "Sądu Ostatecznego" - opery skomponowanej przez Krzysztofa Knittla dla Opery Bałtyckiej i Gdańska, który świętuje właśnie Rok Memlinga*. Inspiracją dla jej autorów stał się obraz Hansa Memlinga, który znajduje się w gdańskim oddziale Muzeum Narodowego. Objął pan kierownictwo muzyczne dzieła. Jak wygląda teraz ten gorący czas pracy w operze? Na jakim jesteście etapie?  

Szymon Morus*: - Trwają intensywne prace, jesteśmy po próbach muzycznych, równolegle pracuję z orkiestrą. Miara jest już zdjęta, pracownia krawiecka szyje stroje, rozpoczęły się prace nad scenografią i próby reżyserskie. Już na pierwszą próbę soliści przyjechali dobrze przygotowani, teraz próbujemy znaleźć wspólny mianownik pomiędzy oczekiwaniami kompozytora, a zadaniami aktorskimi, które narzuci reżyser. Z Robertem Gierlachem, odtwórcą głównej partii, pracowaliśmy już razem przy “Czarnej masce” Pendereckiego i świetnie się rozumiemy, a Annę Mikołajczyk słyszeliśmy już w “Olimpii z Gdańska” czy w “Madame Curie”. To artyści, którzy dobrze czują się w stylistyce muzyki naszych czasów.

To pierwsze od premiery "Czarnej maski", dzieło nie z kanonu oper klasycznych, które zobaczymy w Operze Bałtyckiej, ale współczesne, przywołujące ponadto temat odnoszący się, w pewnym sensie, do fragmentu historii miasta. Jakiej muzyki możemy się spodziewać?

- Opera jest zbudowana klasycznie, całość dzieła poprzedza prolog. Głównym nośnikiem emocji jest partia wokalna. Orkiestra pełni niezwykle istotną rolę, ale nie w sensie melodycznym jak w operze romantycznej, jest raczej czynnikiem napięciotwórczym, czyli stwarza podłoże dla emocji, które pojawiają się pomiędzy postaciami.

Czy można ją więc porównać do filmowej muzyki ilustracyjnej?

- To zbyt mocne sformułowanie. Jest to raczej dramat muzyczny, gdzie orkiestra podsyca akcję rozgrywającą się w libretcie. Dodatkowo, pomiędzy tymi dwiema płaszczyznami - tekstem solistów i partią orkiestry - manewruje i spaja je tkanka elektroniczna.

To zabieg nowoczesny jak na muzykę operową?

- ...ale nic bardzo ekstrawaganckiego. Warstwa elektroniczna, jak zgodnie z kompozytorem uznaliśmy, jest tylko „przyprawą”. W całości dzieła niezwykle istotną funkcję pełnią kolor, barwa i dynamika.

Termin muzyka współczesna brzmi nieco odstraszająco dla słuchacza, który nie jest stałym bywalcem sal operowych czy filharmonicznych. Czy należy się bać?

- Nic podobnego. Muzyka Krzysztofa Knittla jest bardzo wciągająca. Kompozytor poszerzył nieco skład orkiestry. Rozbudował grupę perkusji, dodał dwa instrumenty klawiszowe, gitarę elektryczną, tkankę elektroniczną. Jest to więc muzyka zatopiona w środkach XXI - wieku, ale podana w bardzo przystępny i niezwykle logiczny sposób.

Ponieważ opowiadamy historię, która rozpoczyna się w wieku XV - to wtedy Hans Memling namalował obraz “Sąd Ostateczny”. Czy muzyka w jakiś sposób oddaje, może cytuje, pewne elementy charakterystyczne dla muzycznego krajobrazu tamtego okresu?

- Muzyka ewoluuje wraz z rozwojem akcji. Oprócz rozszerzonej harmonii, licznych dysonansów, napotykamy obszerne przejmujące momenty - płaszczyzny, w których soliści mogą wyeksponować piękno swych głosów. Znaleźć możemy „wstawki” chorałowe, drobne nawiązania do muzyki baroku, a w drugim akcie kompozytor cytuje nawet fragmenty “Marsylianki”, kiedy do głosu dochodzi cesarz Francuzów. Takich „smaczków” i niespodzianek możemy w partyturze znaleźć znacznie więcej. Jestem przekonany, że słuchacz od samego początku da się uwieść fabule, a muzyka będzie tylko podsycać to napięcie. Myślę, że całość nabierze niesamowitego wyrazu.

Liberetto opowiada nam skomplikowaną i pełną zwrotów akcji historię obrazu, który wielokrotnie stawał się przedmiotem pożądania rozmaitych władców. Czy poznajemy też los jego twórcy?

- Tak, cały pierwszy akt przedstawia żywot Memlinga i okoliczności powstania obrazu. Natomiast drugi akt skupia się na losach i wędrówce malowidła, a muzyka doskonale to wszystko obrazuje.

Czy widział Pan obraz Memlinga przed rozpoczęciem pracy nad operą?

- Wielokrotnie. Po raz pierwszy widziałem reprodukcję. Moja mama jest plastykiem i bardzo ceni sobie ten okres w malarstwie i to dzieło. Kilka lat temu, podczas Nocy Muzeów zobaczyłem oryginał w Muzeum Narodowym, a teraz, gdy pracuję nad operą mam tę reprodukcję w zasięgu ręki, by móc odszukiwać poszczególne postaci na malowidle. To bardzo inspirujące dzieło.

*Szymon Morus, tegoroczna Pomorska Nadzieja Artystyczna, ukończył wydział instrumentalny Gdańskiej Akademii Muzycznej w klasie skrzypiec i dyrygenturę symfoniczną i operową. Jest szefem Orkiestry Kameralnej “Progress”, z którą w ubiegłym roku nagrał autorski album Leszka Kołakowskiego “Love Songs”. W sezonie artystycznym 2014/2015 był dyrygentem-rezydentem Polskiej Filharmonii Bałtyckiej im. Fryderyka Chopina w Gdańsku. - Jestem przekonany, że o sukcesie każdego koncertu czy spektaklu stanowi chemia między dyrygentem a zespołem. Więź, którą udaje się nawiązać - mówił podczas odbierania statuetki. Morus współracuje z Polską Filharmonią Kameralną, Sinfoniettę Consonus i Polską Filharmonią Bałtycką. Od ubiegłego roku związany jest z Operą Bałtycką, w której objął na początku 2016 kierownictwo “Czarnej maski” Krzysztofa Pendereckiego, w reżyserii Marka Weissa. To wydarzenie stało się okazją do nominacji. Szymon Morus brawurowo poprowadził 170 wykonawców, budząc tym aprobatę samego kompozytora obecnego na podwójnej premierze dzieła w Gdańsku i w Warszawie.

Więcej:

Rok Memlinga w Gdańsku. Zobacz, jak artystów inspiruje "Sąd Ostateczny"

Na bogato - złoty tramwaj kursuje po Gdańsku. O co chodzi?

Arcydzieło pod lupą. Dzieci malują “Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga

Pomorska Nagroda Artystyczna: wszystko dla gdańszczan [AKTUALIZACJA]