Czytaj także: Wielokulturowy Gdańsk to też kuchnie wielu kultur. Co jadano dawniej w naszym mieście?
Gdzie jest cmentarz żydowski w Gdańsku? Jeśli ktoś wie - odpowiada, że na wzgórzu na Chełmie. I jest to prawda, ale nie pełna. W Gdańsku istnieje też druga i mało znana żydowska nekropolia, we Wrzeszczu. Można do niej dojść od strony ul. Romualda Traugutta.
- Chociaż cmentarz położony jest malowniczo na trasie spacerów mieszkańców miasta, niewiele materialnych śladów pozwala zidentyfikować go w terenie. Naszym celem jest to zmienić poprzez wspólne działania o charakterze edukacyjnym, społecznym i twórczym - mówią członkowie Fundacji Zapomniane, która zajmuje się poszukiwaniem, lokalizowaniem i upamiętnianiem zapomnianych grobów ofiar Holokaustu. - Dlatego zapraszamy was serdecznie do udziału w pierwszym z serii spotkań i działań nastawionych na przywrócenie pamięci o cmentarzu żydowskim we Wrzeszczu.
O żydowskim cmentarzu we Wrzeszczu
Na stronie projektu Wirtualny Sztetl znajduje się informacja, że cmentarz we Wrzeszczu powstał prawdopodobnie przed rokiem 1775. Położona w paśmie wzgórz morenowych, na Królewskim Wzgórzu, nekropolia jest dziś częścią pobliskiego lasu. Można tu dojść od strony ul. Romualda Traugutta, a teren traktowany jest jako miejsce spacerowe.
"Cmentarz został zdewastowany przez żołnierzy rosyjskich w 1813 r., w trakcie wojen napoleońskich - czytamy na sztetl.org.pl - Z powodu zbezczeszczenia nekropolii przez 10 lat nie urządzano na jej terenie pochówków. Dopiero po 1823 r. później cmentarz znów zaczęto użytkować. Był czynny do 1939 r., kiedy to gmina żydowska sprzedała jego teren Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. Formalne zamknięcie nastąpiło dopiero w 1946 roku."
Przez środek tego terenu prowadzą schody, przy których zachowały się jeszcze, wykonane z cegieł, obudowy grobów i kilka fragmentów macew. "(...) pozostało zaledwie 7 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1823 roku" - dowiadujemy się z portalu wydawanego przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.
O programie Fundacji Zapomniane
Program działań obejmuje otwarte spotkania tematyczne oraz działania prowadzone ze studentami Politechniki Gdańskiej i Wydziału Architektury gdańskiej ASP. Podczas spotkań organizatorzy będą opowiadać o tym, jakie jest znaczenie cmentarza w judaizmie, podzielą się przykładami udanych projektów przywracających pamięć cmentarzy żydowskich, wyjaśnią też, jakie zasady żydowskiego prawa religijnego kształtują zachowania i sposób obchodzenia się z cmentarzami. Członkowie fundacji wytłumaczą również, jak zmieniały się strategie upamiętniania takich miejsc na przestrzeni lat i współczesne formy upamiętnień.
W miesiącach letnich (kwiecień i maj 2024) planowane są działania warsztatowe nastawione na wspólną troskę o to miejsce i realną zmianę w krajobrazie cmentarza.
Spotkajmy się w synagodze we wtorek
Pierwsze spotkanie odbędzie się już w najbliższy wtorek, 13 lutego, o godz. 17 w gdańskiej synagodze (ul. Partyzantów 7) i będzie miało charakter wprowadzający.
Składać się będzie z projekcji filmu pt. “Ukos światła” (2021, reż. Wojciech Szumowski) oraz spotkania z zespołem Fundacji Zapomniane i Komisji Rabinicznej ds. cmentarzy przy Biurze Naczelnego Rabina Polski. Dowiemy się, dlaczego tak ważne jest oznaczenie granic cmentarza w terenie i jak powinniśmy się po jego obszarze poruszać.
Udział w wydarzeniu jest bezpłatny. Obowiązuje wcześniejsza rejestracja: https://forms.gle/Hm2ACbtxhBirrdmo7
Organizatorzy wydarzenia
Wydarzenie organizowane jest przez Fundację Zapomniane wspólnie z FestivALT, Fundację Kultury Zbliżenia, Fundację Formy Wspólne oraz Fundację Palma we współpracy z Gminą Wyznaniową Żydowską w Gdańsku. Działania adresowane do studentów planowane na semestr wiosenny 2024 poprowadzi Fundacja Formy Wspólne wraz z dr arch. Moniką Arczyńską z Katedry Urbanistyki i Planowania Regionalnego Politechniki Gdańskiej oraz prof. ASP dra hab. Moniką Zawadzką i dra arch. Dominiką Gołębiewską z kierunku Architektury Przestrzeni Kulturowych na Wydziale Architektury gdańskiej ASP.
Spotkanie towarzyszy drugiemu spotkaniu ewaluacyjnemu projektu NeDiPa (Negotiating Difficult Pasts), w którym udział wezmą przedstawiciele organizacji partnerskich. Projekt jest finansowany przez Unię Europejską.
