Nie tylko parki i zieleń urządzona
– Gorąco zachęcam do zapoznania się z serią filmików edukacyjnych, które przedstawiają gdańskie zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz użytki ekologiczne, pokazując piękno i unikalność tych obszarów – mówi Piotr Kryszewski, dyrektor zarządzający ds. Zielonego Gdańska. – Od 16 września, w kolejne poniedziałki na mojej stronie FB, poznacie nowe miejsce, które jest cenne ze względu na swoje walory przyrodnicze. Dzięki tym materiałom możemy zobaczyć różnorodność ekosystemów naszego regionu, wyjątkowe gatunki roślin i zwierząt oraz dowiedzieć się, jak na co dzień możemy wspierać ochronę tych cennych terenów. Zapraszam do obejrzenia materiałów i odkrywania bogactwa przyrodniczego Gdańska.
Mieszkańcy są coraz bardziej świadomi, jak ważne jest urządzenie przestrzeni w mieście tak, abyśmy byli bliżej natury. Stąd coraz większy nacisk na poszerzanie terenów zielonych i nowe nasadzenia. Elementem troski o zieloną infrastrukturę jest też wyznaczanie i ochrona zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz użytków ekologicznych. Stanowią one bardzo ważną formę w systemie ochrony przyrody, są również cennymi obiektami na mapie turystycznej Gdańska. Często posiadają wybitne walory naukowe i dydaktyczne. Dlatego ochrona takich obszarów oraz małych biocenoz jest jednym z priorytetów w zrównoważonej polityce rozwoju Gdańska.
Użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. W naszym mieście wyodrębnione są dwa takie tereny. To doliny Potoku Oruńskiego oraz potoków Strzyża i Jasień.
Użytkami ekologicznymi są natomiast pozostałości ekosystemów, które mają znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, a co za tym idzie zasługujące na ochronę. Mogą to być naturalne zbiorniki wodne czy różnego rodzaju oczka wodne, ale też bagna, torfowiska. To także kępy drzew i krzewów, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce. Do takich miejsc zaliczamy też siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. W tej chwili na terenie Gdańska ustanawianych jest aż piętnaście takich obszarów.
Obszary pod specjalnym nadzorem
Ustawa przewiduje w stosunku do użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego pewne formy ochrony. Dlatego mogą tam być wprowadzone następujące zakazy:
- niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
- uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
- likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
- wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
- zmiany sposobu użytkowania ziemi;
- wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
- umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
- zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
- umieszczania tablic reklamowych.
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe położone na terenie Gdańska
- Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Potoku Oruńskiego o pow. 90 ha powstał w celu zachowania unikatowego charakteru przyrodniczo-krajobrazowego doliny erozyjnej potoku Oruńskiego ze względu na jej walory widokowe i estetyczne.
- Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Potoków Strzyża i Jasień o pow. 337,48 ha, powstał w otulinie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego w celu zachowania naturalnego krajobrazu dolin potoków Strzyża i Jasień oraz ze względu na ich wyjątkowe walory widokowe i estetyczne.
Użytki ekologiczne położone na terenie Gdańska:
- Wydma w Górkach Zachodnich – pow. 1,69 ha, użytek położony w rejonie ul Łowickiej nad Wisłą Śmiałą został ustanowiony w celu ochrony najwyższego (22,2 m n.p.m) wzniesienia wydmowego ze zróżnicowaną szatą roślinną, a w szczególności roślinności piaskolubnej, jak kostrzewa poleska.
- Zielone Wyspy - pow. 33,49 ha. Ochronie podlega największy w granicach Gdańska kompleks nadrzecznych szuwarów, o dużej wartości biocenotycznej i krajobrazowej. Stwierdzono tu występowanie 234 gatunków roślin, a najcenniejszymi z nich są rośliny słonolubne. Szuwarowe rozlewiska są miejscem rozrodu i przebywania licznych owadów, płazów, ryb, a także przelotnych i lęgowych ptaków.
- Karasiowe Jeziorka - pow. 38,1 ha w rejonie ul. Stogi. Ochronie podlega specyficzny kompleks zbiorowisk roślinnych: wodnych, bagiennych, szuwarowych i leśnych, o dużej wartości biocenotycznej i krajobrazowej. Stwierdzono tu obecność roślin naczyniowych, zwierząt bezkręgowych, ryb, płazów, gadów, ptaków (w tym lęgowych) oraz wielu gatunków ssaków.
- Torfowisko Smęgorzyńskie - pow. 0,6 ha, leży na terenie Otomińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Śródleśne torfowisko przejściowe, zajmuje dno lejowatego, polodowcowego zagłębienia terenu. W granicach użytku występuje kilka gatunków zagrożonych, a szczególnie objęte ścisłą ochroną: rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne i bagnica torfowa.
- Murawy kserotermiczne - pow. ok. 2,9 ha, użytek położony na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Potoku Oruńskiego”. Jest to jedyny tego typu obiekt na obszarze Gdańska i unikatowy w strefie przymorskiej regionu. Ochronie podlegają specyficzne, ciepłolubne zbiorowiska roślinne - płaty muraw kserotermicznych wraz z bogactwem ich fauny. Stwierdzono występowanie ok. 50 rzadkich gatunków roślin ciepłolubnych.
- Dolina Czystej Wody - pow. ok. 2,7 ha znajduje się na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Chronione są tu przede wszystkim cenne siedliska hydrogeniczne, związane z ciekiem strefy krawędziowej wysoczyzny morenowej. Znajduje się tu interesujące zbiorowisko roślinne z udziałem najdalej na wschód położonego w Polsce stanowiska situ tępokwiatowego. Obecne są tu również gatunki roślin, objętych ochroną ścisłą, jak np. storczyki.
- Migowska Bielawa – pow. 0,5 ha. Użytek położony w rejonie ul. Myśliwskiej, obejmuje torfowisko mszarne z masową obecnością torfowców i wełnianek. Spośród występujących tu gatunków, należy wymienić szczególnie: rosiczkę okrągłolistną objętą ścisłą ochroną i zagrożoną w skali kraju.
- Łozy w Kiełpinie to zarastający zbiornik wodny o pow. ok. 6,3 ha położony w rejonie ul. Tuchomskiej, ostoja szeregu gatunków roślin i licznego ptactwa wodnego. Chronione są tu siedliska hydrogeniczne, zbiorowiska roślinne, a w szczególności stanowiska wierzby szarej – rozległych zarośli łozy wraz z szuwarami.
- Fort Nocek jest pierwszym użytkiem ekologicznym utworzonym w 1996 r. w ówczesnym województwie gdańskim. Powstał w kompleksie XVIII-wiecznych fortyfikacji Fortów Napoleońskich. Użytek stanowi długi korytarz tzw. Reduty Napoleońskiej, gdzie hibernują nietoperze. Korytarz jest niedostępny dla odwiedzających, a wejście do niego jest zabezpieczone kratą, umożliwiającą przelot nietoperzom. Hibernuje tu co roku kilkadziesiąt nocków Natterera i nocków rudych, a ponadto kilka nocków dużych.
- Prochownia pod kasztanami jest drugim, na terenie Fortów Napoleońskich użytkiem poświęconym nietoperzom. Obejmuje niewielką przestrzeń, z obecnością grupy starych kasztanowców pospolitych, wraz z przylegającym fragmentem ceglanych fortyfikacji. Znajduje się tu zimowisko trzech gatunków nietoperzy: nocka, nocka rudego i nocka dużego. Występuje tu również bardzo rzadki owad błonkówka z rodz. grzebaczowatych.
- Oliwskie Nocki – to użytek w schronie przeciwlotniczym znajdującym się przy ul. Podhalańskiej, w sąsiedztwie lasów Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Jest to długi, betonowy korytarz z dwoma wejściami, zamkniętymi stalowymi drzwiami. Chronione jest w nim ważne zimowisko nietoperzy w Gdańsku. Co roku hibernuje tu prawie 100 skrzydlatych ssaków – głównie nocków rudych i nocków Natterera, jak również kilkanaście nocków dużych oraz kilka gacków brunatnych.
- Luneta z Pasikonikiem – przy ul. Gen. H. Dąbrowskiego obejmuje fragment XVIII-wiecznych umocnień ziemnych, tzw. Lunetę Senarmonta. Jest to fragment budowli obronnej porośniętej urozmaiconą roślinnością oraz drzewami i krzewami, jak np. śnieguliczka biała. Obszar ten stanowi ostoję różnorodności biologicznej. Dotyczy to szczególnie owadów, licznej populacji ciepłolubnych muchówek i chrząszczy oraz niewielkiego pasikonika – wątlika punktowanego.
- Salwinia w Owczarni - śródleśne oczko wodne i torfowisko o powierzchni 0,46 ha. Celem ochrony jest zachowanie stanowiska salwinii pływającej oraz śródleśnego oczka wodnego, stanowiącego miejsce odpoczynku i żerowania ptaków wodno-błotnych oraz miejsca rozrodu licznych płazów.
- Traszka Górska w Żwirowni to siedlisko przyrodnicze i stanowisko rzadkich, chronionych gatunków o powierzchni 0,14 ha, położone w rejonie ul. Polanki. Celem ustanowienia użytku jest ochrona niewielkiego zbiornika wodnego, zasilanego wypływami wód podziemnych. Ten niewielki zbiornik wodny jest jednym z 8 w Lasach Oliwskich i na całym Niżu Polskim stanowiących miejsce rozrodu traszki górskiej Ichtyosaura alpestris, a także traszki zwyczajnej Lissotriton vulgaris.
- Ropuszy Staw przy Dworze III - to kompleks zbiorników wodnych o powierzchni 0,49 ha, położonych w rejonie ul. Polanki. Celem ustanowienia użytku jest ochrona zbiorników wodnych stanowiących ważne miejsce rozrodu wielu gatunków chronionych płazów.
- Staw Martynka o powierzchni 5,26 ha, położony jest w Kokoszkach, na południe od ulicy Kartuskiej. Celem ustanowienia użytku ekologicznego jest ochrona eutroficznego zbiornika wodnego z rozwiniętą miejscami strefą szuwarów pałkowych oraz licznie wystających z wody pni drzew. Jest to lokalna ostoja ptaków, m. in. ściśle chronionych żurawi, perkozów rdzawoszyich, śmieszków, rybitw rzecznych, myszołowów, łabędzi niemych.
Oprócz już istniejących form ochrony przyrody, prowadzone są również prace zmierzające do powołania nowych użytków ekologicznych. Na bardzo zaawansowanym etapie są prace nad powołaniem dwóch kolejnych użytków.
- Jaśkowe Bluszcze – teren położony na północnym skraju Doliny Królewskiej porośnięty buczynami, miejscami o drzewostanie z domieszką różnych gatunków, w tym obcego pochodzenia, jak np. kasztan jadalny Castanea sativa. Znajduje się tu obfite stanowiska bluszczu pospolitego Hedera helix oraz jedyne znane na Pomorzu stanowisko chrząszcza z rodziny wachlarzykowatych Metoecus paradoxus, będącego pasożytem larw os społecznych.
- Źródliska Potoku Oliwskiego – jest to niewielka nisza źródliskowa z czterema wypływami źródłowych cieków Potoku Oliwskiego. Całość zajmuje płat chronionego, priorytetowego siedliska przyrodniczego. Znajdują się tu łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe oraz olsy źródliskowe. Teren jest całkowicie otoczony przez ogródki działkowe oraz pas drogowy Obwodnicy Trójmiasta, toteż płat łęgu pełni bardzo ważną rolę buforową w ochronie wód źródliska.
