Nowy Port to dawna osada rybacka, później portowa, która w wyniku I rozbioru Polski została włączona do Prus. Prusy postawiły wówczas na rozwój Nowego Portu jako ośrodka konkurencyjnego wobec pozostającego pod polskim zwierzchnictwem Gdańska. W 1793 r. Gdańsk również znalazł się w granicach państwa pruskiego i wkrótce obydwa porty połączono. W XIX wieku Nowy Port stał się głównym ośrodkiem portu gdańskiego (oficjalnie został włączony do Gdańska w 1814 roku).
W kolejnych latach w dzielnicy systematycznie przybywało mieszkańców, powstał browar Josepha Fischera, została uruchomiona komunikacja żeglugowa, linia kolejowa, a także linia tramwajowa. Działały liczne karczmy i tawerny, fabryka spirytusu i cukrownia. W początkowych latach Wolnego Miasta Gdańska w Nowym Porcie stacjonował oddział wartowniczy Wojska Polskiego, później przeniesiony na Westerplatte.
| {id93332} |
Dzielnica latających noży
Wyzwolenie Gdańska w 1945 roku przetrwała mniej niż połowa zabudowań Nowego Portu. Po wojnie port stał się pilnie strzeżoną i oddzieloną od dzielnicy strefą graniczną. Nowy Port stracił część swego kolorytu, choć nadal kręcili się tutaj zagraniczni marynarze, a w licznych lokalach bawiło się mniej lub bardziej szemrane towarzystwo. Dzielnica latających noży – takie określenie z czasem przylgnęło do Nowego Portu. Gangsterska „sława” długo ciągnęła się za Nowym Portem, obecnie jednak ma już niewiele wspólnego z rzeczywistością. Pojawiło się natomiast określenie Nowy Bronx, związane z graffiti znajdującym się na jednym z budynków, a kojarzące się przede wszystkim z kulturą młodzieżową.
W rzeczywistości Nowy Port bardziej przypomina senne miasteczko niż nowojorski Bronx. Tutaj prawie wszyscy się znają, a życie płynie jakby wolniej. Takie wrażenie odnoszą goście, tak też uważa wielu mieszkańców. Miejscowi czują odrębność Nowego Portu. Akcentują portową tożsamość swojej dzielnicy, a miejsca, które od dawna nie istnieją, ze słynnym barem Wiking na czele, nadal są obecne w ich pamięci. Żywe są wspomnienia bujnego życia towarzyskiego, jakie się tu przed laty toczyło.
W Nowym Porcie znajdują się przede wszystkim budynki mieszkalne, ale na klimat dzielnicy wpływają tereny przemysłowe: portowe i stoczniowe. Na drugim brzegu Martwej Wisły znajduje się Twierdza Wisłoujście, w której mieści się oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Dzielnica z dwóch stron jest otoczona wodą, nie ma jednak plaży. Znajduje się w pewnym oddaleniu od Śródmieścia, co sprawia, że rzadko trafiają do niej turyści.
- Mieszkańcy zapytani o potencjał Nowego Portu najczęściej wymieniają bliskość Martwej Wisły i tożsamość portową. Moim zdaniem jednak to lokalna społeczność jest największym potencjałem Nowego Portu. Ludzie bardzo dobrze się znają, przybywają też nowi mieszkańcy, którzy aktywnie włączają się w działania na rzecz dzielnicy. Widać, że zarówno młodsi jak i starsi chcą zmian - mówi Aleksandra Przyk, koordynatorka projektu rewitalizacji Nowego Portu z Twierdzą Wisłoujście z Zespołu Rewitalizacji i Dziedzictwa Kulturowego Biura Rozwoju Gdańska. - Pierwszy etap rewitalizacji pokazał, że Nowy Port może się zmienić. Teraz czas na bardziej zaawansowane prace.
Sztuka w porcie
Nowy Port był objęty realizowanym w latach 2009-2015 pierwszym etapem rewitalizacji. Przebudowano wówczas znajdujący się w sercu dzielnicy plac ks. Gustkowicza. Powstała fontanna, scena plenerowa, plac zabaw, miejsca parkingowe, została zrekultywowana zieleń. Wyremontowano też budynek dawnej łaźni, w którym powstało CSW Łaźnia 2 – Centrum Edukacji Artystycznej. Utworzono w nim bibliotekę, kino, salę wystawową oraz pracownie. Centrum Edukacji Artystycznej w ramach projektu rewitalizacji zorganizowało warsztaty „Wiem – nie niszczę, tworzę”, podczas których młodzież poznawała sztukę graffiti, projektowała własne szablony i wykonywała murale. Odbyły się także skierowane do wszystkich mieszkańców warsztaty „Nowy Port – Pod Lupą Wyobraźni”, które poprzez sztukę promowały szeroko pojętą kulturę praw człowieka. Natomiast Koło Gdańskie Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta uruchomiło Dom Aktywnego Mieszkańca, a Stowarzyszenie Port Sztuki – zajęcia artystyczne dla dzieci i młodzieży, Galerię Sztuki Współczesnej oraz Dom Sąsiedzki.
Obecnie w Nowym Porcie partnerami w projektach rewitalizacji są: Fundacja Społecznie Bezpieczni, która prowadzi sklep charytatywny Złota Szafa, oraz Stowarzyszenie 180 Stopni. Stowarzyszenie, opierając się na kulturze ulicznej, realizuje różne pomysły. Organizuje warsztaty dla młodzieży, spotkania dla rodziców, prowadzi zajęcia artystyczne. Wraz z Inicjatywą Miasto i mieszkańcami Nowego Portu aktualnie realizuje projekt Zielona Laguna, czyli pracuje nad upiększeniem skweru przy ul. Na Zaspę 6. W dzielnicy działa też Fundacja Oparcia Społecznego Aleksandry FOSA. Prężnie funkcjonuje Klub Seniora Delfin. We wspólne działania angażują się przedstawiciele różnych pokoleń.
Nowy Port oczami mieszkańców
Podczas sporządzania Gminnego Programu Rewitalizacji Biuro Rozwoju Gdańska zorganizowało warsztaty, punkty konsultacyjne oraz spacer badawczy z prezydentem Gdańska Pawłem Adamowiczem. Była to okazja, aby mieszkańcy wypowiedzieli się na tematy związane ze stanem obecnym oraz przyszłością ich dzielnicy. Określili wówczas, jakie problemy najbardziej im doskwierają, co chcieliby zmienić, jakie widzą mocne i słabe punkty Nowego Portu. Na pierwszy plan wysunął się negatywny wizerunek dzielnicy, który w odczuciu jej mieszkańców jest jednak nieprawdziwy. Drugą kwestią jest nagromadzenie problemów społecznych, w pewnym stopniu związane z kumulacją mieszkań socjalnych.
Mieszkańcy chcieliby poszerzenia oferty kulturalnej, która byłaby skierowana do wszystkich, a nie tylko do wybranych grup. Uważają, że propozycje spędzania wolnego czasu dla młodzieży są niewystarczające. Brakuje też opieki i informacji dla osób starszych i niepełnosprawnych. Podczas warsztatów zwracano uwagę, że w dzielnicy obserwuje się niewiele przejawów przedsiębiorczości.
Tematem, który stale przewija się w rozmowach z mieszkańcami Nowego Portu, jest przywrócenie połączenia promowego łączącego Nowy Port z Twierdzą Wisłoujście. Prom regularnie kursował do czasu otwarcia tunelu pod Martwą Wisłą, następnie został zlikwidowany. Mieszkańcom brakuje tej przeprawy. Tunel co prawda znacznie usprawnił komunikację samochodową, jednak rowerzyści i piesi tęsknią za przeprawą promową. Dawniej prom skracał drogę do pracy, mieszkańcy korzystali z niego także w celach rekreacyjnych. Obecnie uważają, że przywrócenie przeprawy, choćby tylko w sezonie letnim, przyczyniłoby się do ożywienia ruchu turystycznego w ich dzielnicy, korzyści odniosłyby również muzea znajdujące się po drugiej stronie Martwej Wisły.
Mieszkańcom brakuje miejsc i infrastruktury do aktywnego wypoczynku, w tym takich, w których dobrze czułaby się młodzież. Terenem, na którym chętnie widzieliby strefę rekreacji, jest Szaniec Zachodni. Na zagospodarowanie czekają podwórka i dziedzińce. Potencjał związany z chęcią urządzenia przez mieszkańców ogródków i placów jest hamowany przez skomplikowane procedury dzierżawy. Podczas warsztatów zwracano też uwagę na niewystarczającą częstotliwość prowadzenia prac porządkowych, pustostany oraz niszczejące lokale użytkowe.
Pomysłów nie brakuje
Aby Nowy Port zmienił się na lepsze, zdaniem mieszkańców potrzeba różnokierunkowych działań. Dla poprawy wizerunku dzielnicy istotne jest przeprowadzenie remontów zniszczonych budynków i rozebranie tych zabudowań, które są nieestetyczne (na przykład blaszanych garaży). Mieszkańcy chcieliby, aby puste lokale usługowe zostały wydzierżawione i ponownie zaczęły tętnić życiem. Priorytetem dla mieszkańców jest przywrócenie połączenia promowego. Istotne jest także zorganizowane miejsc wypoczynku na świeżym powietrzu, w tym na pierwszy plan wysuwa się urządzenie Szańca Zachodniego i innych terenów niezagospodarowanych. Mogłyby na nich powstać place zabaw, siłownie, boiska, parki linowe i wspinaczkowe.
Podczas warsztatów mieszkańcy proponowali, aby zmienić zasady przydzielania mieszkań komunalnych i ograniczyć tworzenie mieszkań socjalnych. Warto byłoby zwiększyć liczbę różnego rodzaju imprez – festynów, koncertów czy gier miejskich, które przyczyniłyby się do integracji i aktywizacji mieszkańców. Korzystne byłoby stworzenie ogrodów społecznych i zaaranżowanie podwórek według projektów przygotowanych przez wspólnoty, a także zorganizowanie pomocy sąsiedzkiej dla osób niepełnosprawnych. Mieszkańcy zwracali też uwagę na potrzebę organizacji akcji informujących o zasadach segregacji śmieci czy sprzątania po czworonogach. Dla zachowania ładu w przestrzeni publicznej chcieliby regularnego przycinania zieleni, ustawienia większej liczby koszy, poprawy oświetlenia ulic. Sugerowali poszerzenie oferty zajęć i miejsc pobytu dziennego dla seniorów, warsztatów, zajęć edukacyjnych, artystycznych i sportowych dla pozostałych grup wiekowych oraz zwiększenie wsparcia dla rodziców. Nowy Port chciałby otworzyć się na turystów; stworzyć dla nich ofertę i odpowiednio ją promować.
Swego rodzaju potencjałem Nowego Portu jest także struktura własnościowa gruntów. Ponad połowa z nich to własność gminna, co zapewnia większą swobodę w lokalizowaniu celów publicznych. Zależnie od potrzeb, mogą na nich powstać nowe tereny rekreacyjne czy zabudowa mieszkaniowa.
Czas na Nowy Port
Nowy Port z Twierdzą Wisłoujście to jeden z obszarów, które w latach 2018-2023 zostaną poddane rewitalizacji. Prace będą dotyczyć terenu o powierzchni około 165 ha, zamieszkanego przez ponad 10 tys. osób. Na tym obszarze zostaną zainwestowane ponad 23 mln zł. Projekty obejmą zarówno działania społeczne, jak i związane z modernizacją infrastruktury i zagospodarowaniem przestrzeni publicznych. Jednym z miejsc wyznaczonych do przebudowy jest plac przy przystani promowej. Aby odpowiedzieć na potrzeby mieszkańców, niebawem dla tego terenu zostaną zorganizowane konsultacje społeczne, a następnie konkurs architektoniczno-urbanistyczny na przebudowę placu. Podczas opracowywania Gminnego Programu Rewitalizacji mieszkańcy postulowali, aby we wschodniej części pozostawić otwartą przestrzeń z boiskiem rekreacyjnym oraz łąką piknikową z infrastrukturą do grillowania i niewielkim ogródkiem jordanowskim. Chcieliby, aby centralna część placu przy przystani promowej miała utwardzoną nawierzchnię oraz została wyposażona w elementy małej architektury, monitoring i oświetlenie.
W projekcie rewitalizacji przewidziano również modernizację i przebudowę ulic: Góreckiego, Strajku Dokerów oraz Wilków Morskich. Prace obejmą przebudowę infrastruktury podziemnej, wymianę nawierzchni ulic i chodników, urządzenie miejsc parkingowych, ustawienie elementów małej architektury. Zostanie też zrewaloryzowana zieleń i zamontowany monitoring. Rewitalizacja będzie również dotyczyć budynków mieszkalnych oraz ich otoczenia. Wyremontowane zostaną części wspólne 15 budynków komunalnych oraz 36 wspólnot mieszkaniowych, które wyłoniono podczas cieszącego się ogromnym zainteresowaniem otwartego naboru partnerów spoza sektora finansów publicznych. Zagospodarowane zostaną podwórka znajdujące się między ulicami: Wolności, Na Zaspę i Góreckiego.
W ramach projektu planuje się również zagospodarowanie Szańca Zachodniego. Będzie tam mógł powstać park z alejkami, placami zabaw, wybiegami dla psów i miejscami piknikowymi. Realizacja tych założeń jest jednak uzależniona od oczyszczenia terenu, na którym wcześniej istniała baza paliwowa. Rekultywacja może okazać się kosztowna i długotrwała. Obecnie opracowywana jest wariantowa koncepcja remediacji, która wskaże metody oczyszczania terenu oraz ich szacowane koszty.
W Nowym Porcie, podobnie jak na innych obszarach rewitalizacji, są prowadzone również działania nieobjęte unijnym dofinansowaniem. Trwa przebudowa budynku przy ul. Wyzwolenia 49 na potrzeby bursy i Domu Sąsiedzkiego. Ponadto planuje się prace związane z termomodernizacją budynków oraz poprawą zagospodarowania terenu (przy ul. Wyzwolenia).
Zajęcia (nie tylko) podwórkowe
Rewitalizacja nieodłącznie wiąże się z tzw. projektami miękkimi – działaniami, które są kierowane bezpośrednio do mieszkańców. Niezwykle istotne są inicjatywy związane z integracją lokalnej społeczności. Takie przedsięwzięcia zaplanowano również w przypadku Nowego Portu. Dwa lokale zostaną przystosowane do prowadzenia działań społecznych. Przy ulicy Floriańskiej 2 powstanie Klub Aktywnego Mieszkańca. Lokal zostanie w tym celu wyremontowany, dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, ocieplony, wyposażony w przesuwne ściany, system audiowizualny oraz zaplecze sanitarne i kuchenne. W ramach Klubu Aktywnego Mieszkańca będzie działać Centrum Wsparcia Rodzin, gdzie będą prowadzone zajęcia dla matek z dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych. Ich celem będzie ułatwienie uczestniczkom prawidłowego realizowania się w roli opiekuńczo-wychowawczej. Dla matek z małymi dziećmi z kolei będą prowadzone zajęcia psychologiczno-pedagogiczne. Powstanie też punkt, który będzie udzielać wsparcia rodzinom z problemami opiekuńczo-wychowawczymi. Będą w nim oferowane m.in. konsultacje dla rodziców oraz kącik zabaw dla dzieci.
Lokal przy ulicy Na Zaspę 53 zostanie z kolei zaadaptowany na potrzeby związane z działalnością skierowaną do młodzieży. Youth Point będzie wyremontowany i odpowiednio wyposażony. Będzie w nim działać podwórkowa placówka wsparcia dziennego. Młodzież otrzyma w niej indywidualne wsparcie, będzie mogła wziąć udział w zajęciach edukacyjnych i socjoterapeutycznych. Uczestnikom zajęć oraz ich opiekunom zostaną zaoferowane konsultacje terapeutyczne. Wszystko po to, aby młodzież nauczyła się rozwiązywać konflikty, współpracować w grupie czy radzić sobie z emocjami. By została dobrze przygotowana do rozpoczęcia pracy zawodowej oraz do zaangażowania w działania społeczne.
120 mln na rewitalizację Gdańska
Na liście projektów, które otrzymają dofinansowanie ze środków unijnych, obok Nowego Portu z Twierdzą Wisłoujście znalazły się: Dolne Miasto i Stare Przedmieście z Placem Wałowym, Orunia, Biskupia Górka i Stary Chełm. Łączna wartość projektów to około 120 mln zł, z czego ponad 76 mln wyniesie dofinansowanie unijne z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020.
Czytaj także:
Biskupia Górka jak Montmartre w Paryżu
Orunia - podmiejski klimat w sercu miasta
Dolne Miasto i Stare Przedmieście odkrywane na nowo
 |
