Piątek (17 września) był dniem 82. rocznicy sowieckiej agresji na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej w 1939 r. oraz Dniem Sybiraka. To najważniejsza data w kalendarzu sybirackim i właśnie dziś, po wielu latach starań, zostało otwarte Muzeum Pamięci Sybiru, poświęcone pamięci ofiar rosyjskich i sowieckich represji.
- Gdy w 2010 roku podjąłem decyzję o budowie w tym miejscu Muzeum Pamięci Sybiru kierowała mną przede wszystkim chęć spełnienia marzeń Sybiraków, by powstało miejsce, w którym upamiętnione zostaną ich niezłomność i hart ducha. Chcieliśmy przywrócić pamięć o tych, o których bohaterstwie - tym zwykłym, codziennym - przez dziesiątki lat nie można było mówić - powiedział prezydent Białegostoku Tadeusz Truskolaski w trakcie uroczystości otwarcia Muzeum Pamięci Sybiru. - Chcę w tym dniu także szczególnie podkreślić, że powstanie tego muzeum na każdym z etapów wymagało ogromnej wiedzy, pracy i zaangażowania. Dziękuję wszystkim tym, którzy przyczynili się do urzeczywistnienia tej idei. Jestem dumny, że to właśnie w naszym mieście udało się ten piękny i ambitny projekt zrealizować.
Białystok był jednym z miast, które zostały szczególnie doświadczone przez sowieckie represje. Dlatego starania o upamiętnienie martyrologii Sybiru tu się rozpoczęły. Zwieńczeniem tych starań było utworzenie odrębnej instytucji, zajmującej się dokumentacją oraz upowszechnieniem wiedzy i pamięci o Sybirze.
W uroczystości otwarcia wzięło udział ok. 550 gości, w tym między innymi ok. 200 Sybiraków z Polski i z zagranicy oraz najwyższe władze państwowe i samorządowe. Wydarzenie było transmitowane za pośrednictwem Internetu.
- To bardzo ważny moment, z pewnością najważniejszy tutaj dla mieszkańców Białegostoku, dla mieszkańców Podlasia, dla mieszkańców terenów przygranicznych Polski wschodniej, dzisiejszej Rzeczypospolitej. Ale nie tylko, ważny jest on także dla całej Polski, dla wszystkich naszych rodaków - mówił Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda. - Ogromnie się cieszę, że kolejna tak ważna dla nas, Polaków, placówka powstała tutaj, w pięknie rozwijającym się Białymstoku. Że jest to kolejne wspaniałe, nowoczesne muzeum, co nawet z zewnątrz można zobaczyć patrząc na bryłę tego budynku. Patrząc na to niezwykłe połączenie nowoczesnego z tym, co niesie w sobie tradycję, z budynkiem dawnych magazynów wojskowych.
Były Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski przekazał białostockiemu muzeum pamiątkę rodzinną - kubek z więzienia na Łukiszkach w Wilnie, który należał do jego ciotki Zofii Komorowskiej-Majewskiej.
- W jakiejś mierze sprawa pamięci o Golgocie Wschodu jest ważna ponad wszystkim, także ponad podziałami politycznymi, ponad różnicami geograficznymi. I chcę serdecznie podziękować Miastu Białystok, że podjęło wielkie dzieło stania się stolicą pamięci o Kresach Wschodnich. Chciałbym bardzo, aby ta pamięć dotyczyła nie tylko martyrologii polskiej, dramatu Wschodu, ale również tego, co na Wschodzie było wielkie, piękne i mądre - powiedział były Prezydent RP Bronisław Komorowski.
Jesteśmy dzisiaj uczestnikami wyjątkowego wydarzenia. Muzeum Pamięci Sybiru - jedno z najważniejszych muzeów budowanych w ostatnim czasie w Polsce - udostępnia zwiedzającym swoją stałą ekspozycję - powiedział Piotr Gliński, minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. -To jest chwila wzruszająca tym bardziej, że uczestniczą w niej ci, którzy zostali zesłani na nieludzką ziemię, przeżyli chłód, głód, niewolniczą pracę i wielką tęsknotę.
Podczas uroczystości głos zabrali także przedstawiciele Sybiraków.
- Jestem wzruszony i przejęty rozmachem i pietyzmem, z jakim utworzono to muzeum, będące wspólnym dziełem Sybiraków, ich wnuków, władz Białegostoku i władz centralnych. Unikalne eksponaty, jak autentyczne szerokie tory, które tkwią w naszej pamięci, przypominają masowe wywózki na Wschód - mówił Kordian Borejko, prezes Związku Sybiraków. - To wyjątkowe muzeum będzie łączyć przedstawicieli różnych pokoleń, bo pamięć i historia są naturalnym spoiwem tożsamości narodowej.
Swoimi wspomnieniami podzieliła się Sybiraczka Elżbieta Smułkowa, natomiast o Gustawie Herlingu-Grudzińskim, pisarzu, Sybiraku, żołnierzu opowiedziała jego córka - Marta Herling. Prezydent Tadeusz Truskolaski wspólnie z Sybiraczką Henryką Pagniello uderzyli w dzwon braci Józefa i Bronisława Piłsudskich. Dzwon został umieszczony w Parku Pamięci przy muzeum. Bracia Piłsudscy zostali zesłani na Syberię w 1887 r. za udział w organizacji udaremnionego zamachu na cara Aleksandra III. Dźwięk dzwonu w kolejne rocznice sowieckiej deportacji ma przypominać o tragicznym losie polskich zesłańców i deportowanych na Sybir od XVI do XX w.
W późniejszych godzinach goście uroczystości wysłuchali koncertu, podczas którego wystąpili: Natalia Kukulska, Atom String Quartet i Michał Dąbrówka. Wszyscy chętni będą natomiast mogli obejrzeć wieczorną iluminację „Doświadczenie Sybiru”, która zostanie wyświetlona na budynku Muzeum Pamięci Sybiru.
W sobotę (18 września) pierwsi zwiedzający przekroczą progi Muzeum Pamięci Sybiru. Bilet można zarezerwować przez internet. Po ekspozycji oprowadzać będą certyfikowani przewodnicy. Do dyspozycji zwiedzających będą audio przewodniki, a dla najmłodszych – tablety z edukacyjnymi grami i quizami. Na ten dzień zaplanowano także rodzinny Piknik Historyczny, podczas którego na placu przy muzeum zaprezentują się grupy rekonstrukcyjne z całego kraju.
Z kolei 19 września, w niedzielny poranek, odbędzie się Śniadanie Kresowe. Lokalni restauratorzy będą serwować dania kuchni kresowej. Tego dnia ulicami Wygody przejedzie też rajd rowerowy, którego uczestnicy odkryją ostatnie ślady przedwojennej przeszłości osiedla. Na zakończenie odbędzie się pokaz zabytkowych rowerów i mody retro. W Parku Pamięci stanie zaś wystawa „Niepodległa”.
Warto też wiedzieć, że uroczystości otwarcia poprzedziła dyskusja panelowa (16 września) poświęcona problematyce zbrodni sowieckich. Wzięli w niej udział historycy z kraju i ze świata. Powołany został także Instytut Badawczy im. Prezydenta Seweryna Nowakowskiego. Działający w strukturze Muzeum Pamięci Sybiru instytut będzie prowadził badania naukowe nad historią obecności Polaków na Sybirze.
Budowa siedziby Muzeum Pamięci Sybiru sfinansowana z budżetu Miasta oraz Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu zakończyła się w ubiegłym roku. Od tamtej pory trwały prace nad urządzeniem wystawy stałej i wnętrza budynku. Na ponad 2 tysiącach metrów kwadratowych powierzchni wystawienniczej zamontowano między innymi 159 gablot, zainstalowano 29 projektorów i 95 urządzeń audio, ustawiono 9 kiosków multimedialnych, 99 symbolicznych steli (w tym 24 imienne), zamontowano 63 panele tekstowe i 356 tabliczek z opisami i podpisami. Przygotowano też multimedia, w tym ponad 100 minut nagrań dźwiękowych i blisko 20 minut filmów. Stworzenie wystawy stałej uzyskało dofinansowanie z Unii Europejskiej.
Muzeum Pamięci Sybiru ulokowane jest w jednym z przedwojennych magazynów wojskowych przy ulicy Węglowej 1, bezpośrednio przylegającym do bocznicy kolejowej dawnego Dworca Poleskiego. Więcej informacji o placówce znajduje się na stronie sybir.bialystok.pl.
Autor: Kamila Bogacewicz/www.bialystok.pl
KOMENTARZ PIOTRA GRZELAKA, ZASTĘPCY PREZYDENTA MIASTA GDAŃSKA, KTÓRY UCZESTNICZYŁ W UROCZYSTOŚCI W BIAŁYMSTOKU:
- Polska tożsamość składa się z szeregu tożsamości przypisanych do różnych miejsc i wydarzeń. Miejscami takimi są dworzec kolejowy w Białymstoku, skąd odjeżdżały transporty polskich więźniów na Wschód, a także Brama nr 2 Stoczni Gdańskiej. Z tych i wielu innych doświadczeń zebranych łącznie utkana jest właśnie polska tożsamość. Białystok jako samorząd wziął na siebie zadanie opowiedzenia o tragicznych losach naszych rodaków na Wschodzie, od czasów carskich po czasy stalinowskie. Jakąś klamrą zamykającą tę historię jest tutaj polski Sierpień i opowieść o budowie demokratycznej, współczesnej Europy, którą znajdziemy w naszym Europejskim Centrum Solidarności. W tym znaczeniu opowieści płynące z Gdańska i Białegostoku uzupełniają się i są ważne dla nas wszystkich. Mnie osobiście ucieszyły słowa byłego prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, że mamy w kraju silne samorządy, które potrafią wziąć na siebie ciężar tych opowieści o znaczeniu wykraczającym poza miasta i regiony. Taka jest prawda - wspaniałe, nowoczesne, Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku jest na to kolejnym dowodem. Zostanie ze mną jeszcze inny fragment przemówienia Bronisława Komorowskiego, że nikomu nie wolno zawłaszczać patriotyzmu, że jest to z gruntu nieuczciwe i niegodziwe. Uroczystość w Białymstoku pokazała w praktyce, jak to powinno wyglądać: uczestniczyli przedstawiciele wszystkich opcji politycznych i światopoglądowych, a także duchowni różnych religii i wyznań.
