Czytaj także: Ile byłoby warte życie bez bezsilności? Agnieszka Dauksza w Gdańsku
Legendarne gdańskie trio
Günter Grass (1927–2015) - pisarz, poeta, rzeźbiarz i grafik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1999). Urodził się w Gdańsku i w swoich dziełach często nawiązywał do historii tego miasta oraz niemieckiej przeszłości. Honorowy Obywatel Miasta Gdańska. Jego najsłynniejszą powieścią jest „Blaszany bębenek” (1959), która zapoczątkowała tzw. „Trylogię gdańską”. Jego twórczość poruszała kwestie wojny, nazizmu i tożsamości narodowej. Jego styl charakteryzuje realizm magiczny i bogaty język. Jest jedną z kluczowych postaci powojennej literatury.
Paweł Huelle (1957–2023) - pisarz, poeta i dramaturg, silnie związany z Gdańskiem. Jego debiutancka powieść „Weiser Dawidek” (1987) zdobyła uznanie, jako jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury współczesnej. W swoich książkach często odwoływał się do historii Gdańska, wielokulturowości miasta i jego mieszkańców. W jego twórczości widać inspiracje zarówno literaturą światową, jak i lokalnym dziedzictwem Pomorza. Był także autorem dramatów oraz scenariuszy. Jego książki tłumaczono na wiele języków. Znany z precyzyjnego języka i dbałości o detal, Huelle pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki.
Stefan Chwin (ur. 1949) – jeden z najważniejszych współczesnych polskich pisarzy związanych z Gdańskiem, eseista i historyk literatury, profesor Uniwersytetu Gdańskiego. Jego najbardziej znana powieść „Hanemann „(1995) opowiada o dramatycznych losach Gdańska po II wojnie światowej. Jego twórczość często podejmuje tematykę przemian historycznych i tożsamościowych w Europie Środkowej. Chwin zajmuje się także krytyką literacką i pisze eseje o polskiej kulturze i historii. W swoich książkach łączy wątki realistyczne z elementami filozoficznymi. Jest laureatem wielu nagród literackich, a jego dzieła były tłumaczone na różne języki. Oprócz literatury zajmuje się także grafiką. Jego styl charakteryzuje się refleksyjnością i dbałością o szczegóły.
Czytaj także: Tymański nominowany do Nike. W Manhattanie opowiedział o „Sclavusie” i Totarcie
Nazwiska, które przeszły do historii
Lech Bądkowski (1920–1984) - pisarz, publicysta i działacz społeczny, związany z ruchem kaszubskim. W czasie II wojny światowej walczył jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Po wojnie osiadł w Gdańsku i aktywnie działał na rzecz kultury kaszubskiej i pomorskiej. Był jednym z założycieli Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i propagatorem idei regionalizmu. Pisał zarówno literaturę piękną, jak i publicystykę historyczno-polityczną. Opowiadał się za decentralizacją władzy i silniejszą autonomią regionów. Był doradcą Lecha Wałęsy w czasie strajków w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku. Jego twórczość obejmuje eseje, opowiadania i utwory dramatyczne. Uznawany za jednego z najważniejszych intelektualistów Pomorza XX wieku.
Brunon Zwarra (1919–2018) - pisarz i działacz społeczny, związany z Gdańskiem i historią Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. W czasie II wojny światowej był więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych. Po wojnie dokumentował losy polskiej społeczności Gdańska, czego efektem były m.in. książki „Wspomnienia gdańskiego bówki” i „Gdańsk 1939”. Jego twórczość miała charakter dokumentalny i przyczyniła się do upowszechnienia wiedzy o polskiej mniejszości w przedwojennym Gdańsku. Działał na rzecz zachowania pamięci o polskich ofiarach niemieckich represji. Jego książki stanowią ważne źródło historyczne dotyczące regionu. Był także propagatorem idei polsko-niemieckiego pojednania.
Najznakomitsi poeci
Aleksander Jurewicz (ur. 1952) – przez niektórych określany przede wszystkim jako poeta, przez innych prozaik - niemniej zawsze ceniony. Urodził się w Ludzie na Białorusi, skąd w ramach akcji repatriacyjnej trafił do Polski. Jego twórczość często odwołuje się do tematyki dzieciństwa i nostalgii za utraconym światem, pochyla się nad motywami tożsamości, emigracji i pamięci. I tak na przykład jego najbardziej znana powieść, „Lida” (1990), jest autobiograficznym wspomnieniem dziecięcych lat spędzonych na Kresach. W poezji łączy liryzm z refleksją nad losem człowieka. Laureat nagród, takich jak: Nagroda Czesława Miłosza (za „Lidę”), Nagroda Fundacji Marii i Jerzego Kuncewiczów, Nagroda Pro Libro Legendo, Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury, Pomorska Nagroda Artystyczna oraz Pomorska Nagroda Literacka za Całokształt Pracy Twórczej. Nominowany do Nagrody Literackiej Nike. Mieszka w Gdańsku.
Kazimierz Nowosielski (ur. 1948) - poeta, prozaik i krytyk literacki, autor książek eseistycznych, profesor Uniwersytetu Gdańskiego. W swojej twórczości często podejmuje tematykę Pomorza i jego mieszkańców, natomiast jeśli chodzi o styl - charakteryzuje się on refleksją nad przeszłością i przemijaniem, a autor chętnie sięga po motywy związane z morzem i przyrodą. Jego dorobek poetycki obejmuje m.in. tomiki: „Miejsce na brzegu\' (1975), „Stan skupienia” (1977), „Dotkliwa obecność” (1981), „Codzienna zapłata” (1983), „Najbliższa dal. Z wierszy dawnych i nowych” (1989), „Uparte oddychanie” (1989), „Wilga i deszcz” (1994), „Z księgi darów” (1997), „Znikliwa odwieczność” (1999), „12 wierszy” (2001), „Ziarno i wiatr” (2003) oraz „Kamień dla utrudzonego” (2007). Za swoją działalność literacką i naukową otrzymał m.in. Nagrodę im. Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego oraz Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury.
Bolesław Fac (1929–2000) – prozaik, poeta, tłumacz i publicysta. Debiutował w 1956 roku wierszami na łamach studenckiego dwutygodnika „Kontrasty”, a trzy lata później wydał pierwszy zbiór poezji - „Gotyk dźwięku”. Jest autorem kilkunastu tomików wierszy, siedmiu powieści, w tym „Misja specjalna”, „Damroka” oraz „Aureola, czyli powrót do Wrzeszcza”, a także sztuk teatralnych i przekładów z literatury niemieckiej. W latach 1981–1983 pełnił funkcję prezesa Gdańskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Był inicjatorem ustanowionego w 1991 roku Konkursu Literackiego Miasta Gdańska, któremu w 2002 roku nadano jego imię. Jego twórczość i działalność kulturalna były ściśle związane z Gdańskiem, gdzie mieszkał i pracował przez większość życia.
Tadeusz Dąbrowski (ur. 1979) - poeta, eseista i redaktor, związany z Gdańskiem. Jego wiersze były tłumaczone na wiele języków i zdobywały nagrody międzynarodowe. W jego twórczości dominuje refleksyjność i dążenie do głębokiego opisu kondycji ludzkiej. Jest redaktorem naczelnym dwumiesięcznika literackiego „Topos”. Jest autorem kilku tomików poetyckich, m.in. „Czarny kwadrat”. Otrzymał Nagrodę Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury „Splendor Gedanensis”. Uważnym obserwatorem talentu Tadeusza Dąbrowskiego był wielki Tadeusz Różewicz, który pod koniec życia uznał gdańszczanina za swojego następcę w świecie polskiej poezji.
Wojciech Wencel (ur. 1972) poeta, eseista, felietonista, krytyk literacki. W latach 90. XX wieku jeden z ważniejszych przedstawicieli nurtu konserwatywnego, antyliberalnego, katolicko-narodowego we współczesnej polskiej literaturze i publicystyce. Jego wiersze tłumaczono między innymi na język niemiecki, czeski, szwedzki, kataloński. Nagrody: im. K. Iłłakowiczówny za najlepszy debiut książkowy 1995, w Konkursie Poetyckim im. ks. Józefa Baki (1996), nominacja do Nagrody Nike (1997) i kilku innych. Siedem tomów poetyckich, w tym wybór Oda do śliwowicy i inne wiersze z lat 1992-2012 (2012). Kilka zbiorów esejów i felietonów.
Wybitne kobiety pióra
Stanisława Przybyszewska (1901–1935) - pisarka i dramatopisarka. Córka Stanisława Przybyszewskiego. Z Gdańskiem związała się w ostatnich latach swojego życia (urodziła się w Krakowie. Najważniejszym jej dziełem jest dramat „Sprawa Dantona” (1929), poświęcony rewolucji francuskiej, ukazujący konflikt Robespierre’a i tytułowego Dantona. Pisała również inne utwory inspirowane rewolucją, m.in. „Thermidor” i „Dziewięćdziesiąty trzeci” (adaptacja powieści Victora Hugo). W Gdańsku mieszkała w skrajnej biedzie, utrzymując się z dorywczych prac i listów wsparcia. Jej pasja do tematyki rewolucyjnej i oddanie pisarstwu doprowadziły do samotniczego trybu życia i wyniszczenia organizmu. Zmarła w wieku 34 lat, prawdopodobnie z powodu gruźlicy i niedożywienia. Po latach jej twórczość została doceniona, a „Sprawa Dantona” doczekała się adaptacji filmowej w reżyserii Andrzeja Wajdy (1983).
Róża Ostrowska (1926–1975) – pisarka, poetka, publicystka i krytyczka literacka, związana z Pomorzem. Jej twórczość koncentrowała się na historii i kulturze regionu - współtworzyła m.in. „Bedeker kaszubski”, ważne kompendium wiedzy o kulturze kaszubskiej. Przez wiele lat związana była z gdańskim środowiskiem literackim. Pracowała w redakcji „Liter” oraz w Teatrze Wybrzeże. Jest autorką powieści „Jaskółki i czajki” (1968), w której opisała losy gdańskich repatriantów po II wojnie światowej. Tworzyła również utwory dla dzieci. Była zaangażowana w popularyzację historii regionu, uczestniczyła w licznych inicjatywach kulturalnych. Blisko współpracowała z Lechem Bądkowskim, promując ideę tożsamości pomorskiej.
Lucyna Legut (1926–2011) - pisarka, ilustratorka (sama ilustrowała swoje książki), autorka popularnych książek dla dzieci i młodzieży, na których wychowało się kilka pokoleń. Urodziła się w Krakowie, ale przez wiele lat mieszkała i tworzyła w Trójmieście, będąc jedną z barwniejszych postaci ówczesnego życia kulturalnego. Zawodowo była związana właśnie z Gdańskiem – m.in. jako aktorka w Teatrze Wybrzeże; nasze miasto służyło jej także często za inspirację do książek. Wśród jej najbardziej znanych powieści są m.in. „Czarna róża”, „Piotrek zgubił dziadka oko”, „Pudełko”, stworzyła także popularne opowieści humorystyczne dla dorosłych. Jej twórczość charakteryzowała się lekkim stylem, często pełnym humoru, groteski i ironii. Występowała w teatrach Wybrzeża i Lalki, była również autorką scenariuszy teatralnych.
Polska kultura wiele im zawdzięcza
Jacek Dehnel (ur. 1980) - poeta, prozaik i tłumacz, urodzony w Gdańsku. Zadebiutował tomem poezji „Żywoty równoległe” (2004), a szerokie uznanie przyniosła mu powieść „Lala” (2006), będąca nostalgiczną opowieścią o jego babce i historii rodziny. Do jego najbardziej znanych książek należą również „Saturn” (2011), przedstawiający mroczne relacje w rodzinie Goi, „Krivoklat” (2016), oraz „Ale z naszymi umarłymi” (2019) - satyryczna powieść o Polsce w czasach inwazji zombie. Jest także współautorem kryminalnej serii o profesorowej Szczupaczyńskiej, pisanej wspólnie z Piotrem Tarczyńskim pod pseudonimem Maryla Szymiczkowa. Choć od lat mieszka w Warszawie, często wspomina Gdańsk jako miejsce swojego dzieciństwa. W swojej twórczości podejmuje tematy pamięci, historii i kondycji współczesnego człowieka, zachowując przy tym współczesne spojrzenie, wyrafinowany styl i ironiczny dystans. Jest również cenionym tłumaczem, m.in. poezji Philipa Larkina. Laureat wielu nagród literackich.
Piotr Szulkin (1950-2018) - to przede wszystkim znany i nagradzany reżyser – urodzony w Gdańsku filmowiec ma na koncie m.in. filmy pełnometrażowe: „Golem” (1978), „Wojna światów – następne stulecie” (1981), „O-bi, o-ba. Koniec cywilizacji” (1984), „Ga, Ga. Chwała bohaterom” (1985), „Femina” (1990) i „Ubu Król” (2003), dokumenty i krótkie metraże. Ale jest także autorem scenariuszy, opowiadań fantastyczno-naukowych, esejów i książek, wśród których są „O bi, o ba i inne prawdziwe nowele filmowe (1984), „Szpital, czyli o wpływie architektury monumentalnej na architekturę umysłów” (1986), „Gaga. Szpital” i „Socjopatia” (1988) oraz Epikryza (2011). Współpracował również przy zbiorze opowiadań „Lemistry” i „Życiopisie”.
Czytaj także: Powieść gdańskiej pisarki Wiktorii Bieżuńskiej nominowana do Nagrody Literackiej NIKE 2023
