Park Południowy widziany z drona
fot. Jerzy Pinkas/ gdansk.pl
Jakie miasta należą do Unii Metropolii Polskich?
W cyklicznej publikacji „Metropolie w Liczbach” specjaliści z UMP podjęli się analizy danych w kilku zagadnieniach: terenów zieleni, jakości powietrza, gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki wodno-ściekowej, energii elektrycznej i gazowej oraz finansowaniu gospodarki komunalnej i ochrony środowiska. Zebrane informacje z pochodzą Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego.
Dane dotyczą 12 miast tworzących UMP: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa i Wrocław.
Jakie są ogólne wnioski z raportu UMP?
Raport pn. “Ku zielonej transformacji. Analiza sytuacji i wyzwań środowiskowych w największych polskich miastach” wskazuje, że jednym z najtrudniejszych zadań, przed którymi stają samorządowcy z największych polskich miast jest poprawa jakości powietrza.
Aby to osiągnąć potrzebna jest m.in. wymiana pieców grzewczych na bardziej ekologiczne rozwiązania oraz rozbudowę i modernizację sieci ciepłowniczych czy termomodernizację budynków. Ważna jest też redukcja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu pojazdów poprzez np. wyznaczanie Stref Czystego Transportu, inwestycje w ekologiczny tabor komunikacji miejskiej, infrastrukturę rowerową oraz rozwój kolei miejskich i aglomeracyjnych.
Na 5. miejscu pod względem liczby seniorów. Gdańsk wspiera najstarszych mieszkańców
Samorządowcy oraz Instytut Ochrony Środowiska zwracają uwagę na ogromną lukę inwestycyjną dotyczącą instalacji odzysku odpadów.
Raport IOŚ-PIB „Gospodarka odpadami komunalnymi w Polsce” z 2020 r. podaje, że aby zwiększyć przepustowość instalacji gospodarki odpadami związanej z wykonaniem nałożonych na samorządy obowiązków do 2035 r. nakłady inwestycyjne w całej Polsce powinny wynieść ponad 24,5 mld zł. Z tej zaś kwoty prawie 19 mld zł powinno być wydane już do 2028 r.
Tereny zielone w miastach UMP
Powierzchnia terenów zielonych w miastach UMP wynosi 32,7 tysięcy hektarów.
Średnio w miastach UMP udział terenów zieleni w ogólnej powierzchni w 2021 r. wynosił 11 proc. W Gdańsku ten wskaźnik wynosi 9 proc.
Najwięcej obszarów zielonych jest w Poznaniu (17 proc.) i Rzeszowie (16 proc). Oznacza to, że mieszkańcy stolicy Wielkopolski i Podkarpacia dostęp do tych terenów mają na wyciągnięcie ręki. Jest to szczególnie ważne w Rzeszowie, gdzie powierzchnia gruntów leśnych w obszarze administracyjnym miasta jest niewielka.
Najmniej zieleni mają Katowice - 6 proc. i Bydgoszcz - 8 proc. W Warszawie udział terenów zielonych wynosi zaś 10 proc.
W raporcie czytamy, że w latach 2018-2021 w miastach UMP udział terenów zieleni w ich ogólnej powierzchni nieznacznie wzrósł – z 10,5 proc. w 2018 r. do 11,2 proc. w 2021 r.
Tereny leśne w miastach UMP
Dokument zawiera też informacje dotyczące terenów leśnych w miastach UMP. Widać tu bardzo duże zróżnicowanie. Rekordzistą w tej kategorii są Katowice, gdzie aż 40 proc. powierzchni tego miasta pokrywają lasy. Na drugim miejscu plasuje się Bydgoszcz (28 proc.), a pierwszą trójkę zamyka Białystok (18 proc.) Czwarte miejsce ex aequo zajmują Gdańsk i Szczecin, gdzie procent lasów w stosunku do całej powierzchni tych miast wynosi 17 proc.
Wyjątkowo duża powierzchnia lasów w Katowicach wynika z historii i przemysłowo-wydobywczej specyfiki tego miasta. Katowickie lasy były dawniej zapleczem surowcowym dla powstającego przemysłu, wskutek czego zostały mocno wyeksploatowane. Dlatego od lat 70. XX wieku, leśniczy prowadzą systematyczną „odbudowę” lokalnych lasów. Znaczenie ma także to, że spora część obszarów leśnych w stolicy Górnego Śląska położona jest na w miejscach uszkodzeń poprzemysłowych, co utrudnia lub uniemożliwia ich zabudowę.
Najmniej zalesionymi miastami UMP są Kraków (5 proc.) oraz Rzeszów (3 proc.).
Podsumowując: lasy w miastach UMP zajmują średnio 15 proc. ich powierzchni, w skali całej Polski tereny leśne stanowią natomiast 30 proc.
Obszary prawnie chronione w miastach UMP
Gdańsk świetnie wypada pod kątem dbania o obszary prawnie chronione. Wspólnie z Bydgoszczą z wynikiem 25 procent przodują pod tym względem wśród miast UMP. Zaraz po nich jest Warszawa - 24 proc., a trzecie miejsce przypada Lublinowi - 17 proc. Na dole tabeli są natomiast: Wrocław (2 proc.) Białystok i Katowice (1 proc.) oraz Rzeszów (0,1 proc.)
Obszary prawnie chronione przyczyniają się do zwiększenia bioróżnorodności w miejskim ekosystemie, posiadając jednocześnie funkcje rekreacyjne, turystyczne i edukacyjne.
Od 2018 do 2021 r. udział obszarów prawnie chronionych w ogólnej powierzchni zmniejszył się o 0,5 proc. w miastach UMP – do 10,8 proc. oraz o 0,3 proc. w Polsce – do 32,3 proc.
Raport UMP przypomina, jak obecność drzew i krzewów pozytywnie wpływa na życie mieszkańców miast.
Widok z Mostu Siennickiego
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
Dla przykładu, w 2021 r. w Warszawie wyliczono, że 1300 drzew przyulicznych rosnących na warszawskiej Woli (szacuje się, że na terenie całego miasta rośnie 9 mln drzew) generuje rocznie ponad 25 tys. złotych oszczędności – związanych z leczeniem szpitalnym i remontami elewacji. A to tylko ułamek korzyści, jakich dostarcza zieleń. Znacznie więcej oszczędzają mieszkańcy miast, gdy doliczy się zyski społeczne - np. redukcja problemów zdrowia psychicznego - lub te dotyczące retencji wód opadowych lub obniżania temperatury.
Raport UMP wspomina o ciekawych wynikach badań przeprowadzonych przez ISGLOBAL – Barcelona Institute for Global Health.
Raport UMP- Gdańsk wśród miast o największym skokowym wzroście populacji
Twórcy tego dokumentu doszli do wniosku, że zwiększenie powierzchni zieleni w mieście o 5-6 proc. poprzez np. zmniejszenie liczby miejsc parkingowych i „odbetonowywanie” przestrzeni może przynieść rocznie 45 mln euro oszczędności związanych z bezpośrednimi i pośrednimi kosztami zdrowia psychicznego. Badacze wyliczyli też, że powiększenie terenów zieleni, rocznie może zapobiec 31 tys. przypadków „złego stanu zdrowia psychicznego”, a o 13 proc. zredukować liczbę wizyt u lekarzy-specjalistów.
Jakość powietrza w miastach UMP
Kolejnym zagadnieniem, jaki porusza publikacja UMP jest jakość powietrza.
W latach 2018-2021 miasta UMP wydały na ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu 500 mln zł, w skali kraju kwota ta sięgnęła 4,9 mld zł.
Raport podkreśla, że poprawa jakości powietrza to jedno z najtrudniejszych zadań, przed którymi stają władze polskich miast. Wpływ na to mają głównie ogrzewanie budynków oraz transport.
W obszarach metropolitalnych znacznie większy udział w ogólnej liczbie budynków mają budynki jednorodzinne ogrzewane za pomocą różnego rodzaju pieców grzewczych lub kominków na drewno. Z tego powodu w okresie jesienno-zimowym zdarza się, że powietrze w gminach podmiejskich jest gorszej jakości niż w mieście centralnym.
Gospodarka odpadami komunalnymi w miastach UMP
Odrębny rozdział raport UMP poświęca też gospodarce odpadami komunalnymi
W latach 2018-2021 w całej Polsce stale rosła ilość zbieranych śmieci. W tym czasie, w miastach UMP w latach 2019-2020 nastąpił spadek ilości zbieranych odpadów z 423 kg na mieszkańca w 2018 r. do 400 kg w 2020 r. W 2021 r. masa odpadów zbieranych w przeliczeniu na 1 mieszkańca praktycznie wróciła do poziomu z 2018 r.
W 2021 r. w miastach UMP średnio zbierano o ponad 60 kg więcej odpadów przypadających na 1 mieszkańca niż w całym kraju – 422 kg w miastach UMP i 361 kg w Polsce. Wśród miast UMP tylko w Bydgoszczy zebrano mniej odpadów na mieszkańca niż średnio w Polsce (350 kg).
Poniżej 400 kg odpadów na mieszkańca zebrano w Białymstoku (371 kg), Łodzi (397 kg) oraz w Warszawie (399 kg). W Gdańsku było to 421 kg.
Najwięcej odpadów na mieszkańca zebrano we Wrocławiu (543 kg), w Krakowie (451 kg) i Katowicach (447 kg).
Mieszkańcy Gdańska segregują najwięcej odpadów. Nasze miasto najlepiej radzi sobie też w zbiórce odpadów biodegradowalnych
fot. Jerzy Pinkas/ gdansk.pl
W kwestii finansowania gospodarki odpadami dla miast kluczowe jest wprowadzenie zmian prawnych, które ujednolicą sposób naliczania i egzekwowania opłat od mieszkańców za odbiór odpadów.
Obecnie samorządy mogą obliczać stawki za odbiór odpadów komunalnych według czterech metod: od powierzchni mieszkania, od zużycia wody w gospodarstwie domowym, od liczby osób zamieszkujących daną nieruchomość lub od gospodarstwa domowego (stawka ryczałtowa). Każdy z tych sposobów budzi kontrowersje.
Ponowne wykorzystanie odpadów w miastach UMP
Kolejne zagadnienie, z którym zapoznajemy się czytając raport, to recykling. Gdańsk z wynikiem 24 proc. plasuje się nieco poniżej średniego poziomu przygotowania do ponownego użycia odpadów komunalnych w największych polskich miastach w 2021 r., wynoszącego 26 proc.
Sytuacja uchodźców z Ukrainy w dużych miastach. Raport Unii Metropolii Polskich
W tej kwestii wyraźnie przoduje Poznań (42 proc.), na drugim miejscu jest Wrocław (30 proc.), a na trzecim Rzeszów (29 proc.). Najsłabiej z recyklingiem śmieci radzą sobie Katowice (17 proc.)
Zgodnie z nowelizacją ustawy o utrzymaniu porządku w gminach, od 2021 r. do 2035 r. samorządy są zobowiązane rokrocznie zwiększać poziom przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych z 20 proc. w 2021 r. do 65 proc. w 2035 r.
Segregacja odpadów przez mieszkańców w miastach UMP
Rewelacyjnie Gdańsk wypada pod kątem segregacji odpadów przez mieszkańców. W tej kategorii nasze miasto zajmuje I miejsce. W 2021 r. poziom odpadów zebranych selektywnie z gospodarstw domowych w porównaniu do ogółu odpadów zebranych wyniósł w Gdańsku 52 proc. Wyprzedziliśmy w tej mierze o jeden procent Rzeszów, a o dwa procenty Bydgoszcz i Lublin. Stawkę w tej kategorii zamykają Katowice z wynikiem 31 proc.
Jak podaje raport, zdaniem samorządowców wraz z ustawą o ROP (rozszerzona odpowiedzialność producenta), jako uzupełnienie powinna wejść w życie ustawa wprowadzająca system kaucji na opakowania produktów np. plastikowe butelki czy aluminiowe puszki.
Zbiórka odpadów biodegradowalnych w miastach UMP
Na szczycie listy wśród miast UMP jest też Gdańsk w zbiórce odpadów biodegradowalnych.
Z danych za 2021 r. wynika, że wskaźnik Gdańska w przypadku odpadów biodegradowalnych zebranych selektywnie w relacji do ogółu odpadów zebranych wyniósł 21 proc. O “oczko” niżej są za nami Bydgoszcz i Kraków. Listę zamykają Katowice - 7 proc.
Wodociąg i kanalizacja w miastach UMP
Kolejne zagadnienie, gdzie Gdańsk jest liderem wśród miast UMP, to dostęp do wodociągu i kanalizacji. W 2021 r. nasze miasto osiągnęło w tej dziedzinie 100 proc. Nieco mniejszy odsetek mieszkańców korzystających z wodociągów był w Krakowie (99,7 proc.) oraz w Katowicach (98,5 proc.).
Raport podaje, że najpilniejsze potrzeby rozbudowy sieci wodociągowej widoczne są w Lublinie i Łodzi - w tych miastach 5 proc. mieszkańców nie jest podłączona do sieci.
Zużycie wody przez mieszkańców w miastach UMP
Eksperci UMP poddali też analizie ilość wody zużywanej przez mieszkańców największych polskich miast. Średnio w miastach UMP zużyto w 2021 r. 39,1 m3 wody pochodzącej z wodociągów w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W Gdańsku ten wskaźnik wyniósł 40,1 proc., co daje 3. miejsce.
Najwięcej wody w przeliczenie na jednego mieszkańca - 44,4 proc. - zużyto w Krakowie oraz Warszawie - 43,3 proc.
Awarie wodociągu w miastach UMP
Ile jest awarii sieci wodociągowych i jakie są ich skutki? Raport podaje, że średnio w miastach UMP utrata wody wynosi 11 proc., podczas gdy w całej Polsce jest to 16 proc. Najmniejsze straty wody w 2021 r. odnotowano w Łodzi (6 proc.), a największe w Bydgoszczy (18 proc.), Gdańsk ma tu wynik 9 proc.
Średnia liczba awarii sieci wodociągowej na 100 km sieci w miastach UMP wynosi 38 proc. i jest wyższa od poziomu dla całej Polski (25 proc.). Najwięcej awarii sieci wodociągowej w 2021 r. miało miejsce w Krakowie (81 awarii na 100 km sieci). Natomiast najmniej usterek wodociągów zanotowano w Bydgoszczy i Rzeszowie (po 20). Gdańsk osiągnął w tej mierze wskaźnik 24 proc., co daje naszemu miastu 2. miejsce.
Oczyszczanie ścieków w miastach UMP
Kolejnym zagadnieniem, jakim zajmuje się raport UMP jest oczyszczanie ścieków.
W dokumencie można zapoznać się ze statystyką za rok 2021 r. ścieków oczyszczonych w ciągu roku odprowadzonych na jednego mieszkańca. W tej kategorii Gdańsk - z wynikiem 41 m3 - zajmuje ostatnie miejsce. Na przedostatnim jest Białystok - 44 m3. Pozostałe 10 miast UMP ma w tej kategorii ponad 50 m3 - najwięcej Warszawa - 58.
Energia elektryczna i gaz w miastach UMP
Publikacja UMP zawiera też informacje dotyczące energii elektrycznej i gazu.
W 2021 r. w Polsce, w gospodarstwach domowych zużyto średnio 833 kWh energii elektrycznej na jednego mieszkańca. Dla wszystkich miast UMP wskaźnik ten był wyższy i wyniósł 850 kWh.
Gdańsk jest wysoko, bo na drugim miejscu, wśród miast UMP, jeśli chodzi o najmniejszą liczbę awarii sieci wodociągowej
fot. Dominik Paszliński/ gdansk.pl
Najmniejsze zużycie prądu w gospodarstwach domowych odnotowano w Białymstoku (666 kWh). W połowie miast UMP - Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk - 815 kWh, Lublin, Rzeszów oraz Szczecin - zużycie prądu na jednego mieszkańca jest niższe niż w całej Polsce. Najwięcej prądu w domowym zaciszu zużywają mieszkańcy Warszawy (1062 kWh) oraz Krakowa (1026 kWh).
Jeśli chodzi o gaz, to w 2021 r. w miastach UMP średnio w gospodarstwach domowych zużywano o 14 proc. więcej na jednego mieszkańca niż w Polsce.
Straty miast po zmianach w PIT - 27mld zł. "Rząd łupie samorządy i mieszkańców na potęgę"
Największe zużycie błękitnego paliwa wśród miast UMP zaobserwowano we Wrocławiu (2431 kWh), Rzeszowie (2168 kWh) oraz w Poznaniu (2129 kWh). Aż w czterech miastach UMP - Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Łódź - zużycie gazu na jednego mieszkańca było mniejsze niż w całej Polsce. Najmniej gazu w gospodarstwach domowych zużywają mieszkańcy Łodzi (15 proc. mniej niż w Polsce) oraz Gdańska (12 proc. mniej niż w Polsce).
Gdzie można przeczytać raport UMP?
Omawiany dokument UMP jest dostępny na stronie internetowej Unii Metropolii Polskich.
Dokument pn. “Ku Zielonej Transformacji Analiza sytuacji i wyzwań środowiskowych w największych polskich miastach” sporządzili Bartosz Adamczyk i Alicja Sopińska, we współpracy merytorycznej z Tymoteuszem Marcem, koordynatorem Komisji UMP ds. środowiska.
