Gdańskie kamienice ożywione. To zasługa wspólnot, artystów i Miasta

Wszystkie artystyczne elewacje powstały w ramach realizowanego również i w tym roku projektu “Gdańskie Fasady OdNowa”, który zakłada współdzielenie kosztów prac między wspólnotami mieszkaniowymi i miastem.

- Pomysł na projekt wziął się z potrzeby rozwiązania problemu dotyczącego wielu polskich miast, czyli znikomej liczby remontów elewacji kamienic w śródmieściu. W Gdańsku wynika on przede wszystkim ze struktury własności na tym obszarze, w którym dopiero od dwudziestu kilku lat mamy do czynienia z powstającą stopniowo własnością prywatną - tłumaczy Michał Szymański, z-ca dyrektora Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni, jeden z pomysłodawców “Fasad OdNowa”. - Wspólnoty w naturalny sposób zaczynają od remontów dachów i klatek schodowych, elewacje odkładając na zaś. Tymczasem, nie odnawiane od powojnia, pozostawały one po prostu brudne i zaniedbane.

Inspirujący dekret z czasów PRL

Większość odbudowanych po wojnie kamienic na Głównym Mieście nie jest wpisana do rejestru zabytków, miasto nie ma więc możliwości bezpośredniego wsparcia wspólnot w zakresie remontów (przy zabytkowych obiektach jest to możliwe z pomocą specjalnej dotacji).

- Szukaliśmy więc rozwiązań kreatywnych, które pozwoliłyby gminie choć częściowo partycypować w kosztach remontów. Zaproponowaliśmy wspólnotom finansowanie z budżetu miasta dekoracji odnowionych fasad, powierzając projekt i wykonanie artystom - dodaje Michał Szymański.

Pomysł ten miał duże” wsparcie teoretyczne” z minionej epoki - w latach 50. tych rząd PRL wydał dekret nakazujący wykonanie współczesnych dekoracji artystycznych na elewacjach kamienic przy Trakcie Królewskim. Chodziło o to, by w większym stopniu przywrócić charakter Głównego Miasta, którego “prawdziwe” kamienice były zazwyczaj kunsztownie zdobione.

Dla projektu “Fasady OdNowa” przyjęto następującą zasadę: właściciele budynków finansują remont czysto techniczny, miasto zaś płaci za wynajem rusztowań, sporządzenie dokumentacji projektowej oraz za malowanie i dekoracje artystyczne elewacji frontowej.

Pozostało tylko przekonać właścicieli mieszkań w kamienicach do tego pomysłu.

- W pierwszym roku projektu odbyło się kilkanaście spotkań ze wspólnotami z kamienic przy ul.Ogarnej. Ostatecznie dwadzieścia z nich uznało, że przy wsparciu poprawy wizerunku ich domów przez miasto, są skłonne wziąć kredyt na remont lub odłożyć mniej pilne zadania na później - wspomina Michał Szymański. - Dlaczego zaczęliśmy od Ogarnej? Ponieważ była szczególnie naglącym przypadkiem jeśli chodzi o potrzebę poprawy estetyki. Od początku lat dziewięćdziesiątych mieliśmy tu do czynienia z bodajże jednym remontem elewacji.

Warto przyjrzeć się uważnie

Konkurs na operatora projektu w imieniu miasta wygrała łódzka Fundacja Urban Forms i wygrywała go nieprzerwanie przy każdej kolejnej edycji.

Mówi Teresa Latuszewska-Syrda, prezes fundacji: - W pierwszym roku nie śniło nam się, że przekroczymy setkę kamienic. Ta pierwsza edycja, z 2013 r., wzbudziła najwięcej kontrowersji, była też najbardziej malarska i najbardziej moim zdaniem śmiała. Z czasem odeszliśmy od malarstwa w stronę detali architektonicznych i technik zdobniczych, takich jak sgraffito, płaskorzeźba i metaloplastyka. Być może odejście od malarstwa czyni nasze działania skromniejszymi, natomiast realizujemy je z ogromnym poszanowaniem dziedzictwa Głównego Miasta.

Warto dodać, że pierwsza edycja projektu (wtedy pod nazwą Ogarna 2.0) została uznana przez tygodnik Polityka za jedno z dziesięciu najważniejszych wydarzeń z kręgu sztuk wizualnych w Polsce 2014 roku.

Podczas drugiej edycji projektu odnowiono i ozdobiono kolejnych dwadzieścia elewacji kamienic, tym razem już nie tylko na Ogarnej, ale także na Szerokiej. Od edycji`2014 począwszy, rokrocznie udział w programie biorą artyści z gdańskiego środowiska artystycznego (choć nie wyłącznie) i studenci tutejszej ASP. Wówczas wprowadzono też nowe techniki i elementy zdobień: ceramikę oraz szyldy i markizy, które powracały przy każdej kolejnej odsłonie “Fasad OdNowa”.

Kolejny rok był dla projektu rekordowy. Ogromne zainteresowanie wspólnot i wygospodarowanie dodatkowych środków finansowych ze strony miasta spowodowały, że w 2015 r. odbyły się dwie edycje projektu, podczas których zrealizowano 42 nowe elewacje przy ulicach Ogarnej, Szerokiej i Warzywniczej.

W kolejnym roku kontynuowano realizację frontów kamienic przy ul. Warzywniczej, tym razem od strony Pobrzeża Rybackiego. Projekt dla całej pierzei wykonał Jerzy Janiszewski, autor logo Solidarności. Powstały też kolejne realizacje przy ul. Ogarnej i przy Targu Rybnym.

- Warto uważnie przyjrzeć się ozdobionym kamienicom, mają mnóstwo ciekawych detali na kalenicach, a także doskonale wpisujące się w architekturę szyldy odwołujące się do przedwojennych wzorców - zachęca Teresa Latuszewska-Syrda. - W przeciągu lat realizacji projektu powstało bardzo wiele detali ceramicznych. W 2017 roku idziemy dalej: na elewacjach pojawią się także odlewy metalowe w wyjątkowej formie.

Teresa Latuszewska-Syrda uważa, że największą wartością projektu jest aktywizacja mieszkańców.

- Pracujemy w partnerstwie ze wspólnotami oraz, co bardzo istotne, w ścisłej współpracy z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków - podkreśla prezes Urban Forms.

Jarosław Paczos, wiceprezes Forum Rozwoju Aglomeracji Gdańskiej, kolejny z pomysłodawców “Fasad OdNowa”, również zwraca uwagę na fenomen współpracy towarzyszącej realizacji projektu: - Każdy, kto brał kiedyś udział w zebraniu wspólnoty wie, jak ciężko jest uzgodnić cokolwiek w zakresie remontów. Tutaj dokonał się cud, okazało się, że można się dogadać nie tylko w obrębie jednej, ale i kilkunastu wspólnot plus miasto i artyści, i to wszystko funkcjonuje - podkreśla. - W 2011 roku, kiedy zaczynaliśmy rozmawiać o tym projekcie, nie wyobrażałem sobie, że to będzie możliwe, że tyle elewacji zostanie wyremontowanych. To doskonale wydane pieniądze prywatne i publiczne. Dobrze byłoby, gdyby kwota ze strony miasta była większa, żeby to był milion co roku...

W ciągu pięciu lat funkcjonowania projektu miasto Gdańsk wydało na jego współfinansowanie łącznie 2 miliony zł.

Pokazać, że tu jesteśmy

Barbara Brzuskiewicz od początku “Fasad OdNowa” sprawuje pieczę konserwatorską i artystyczną nad realizacją poszczególnych projektów artystycznych: - Działamy na różnych kamienicach. Gros z nich to takie, które nigdy nie zyskały indywidualnego wyrazu, tak jak te, które odmieniły swój wygląd przy Pobrzeżu Rybackim i Warzywniczej. W tej lokalizacji, w ciągu pierzei nie było nawet podziału kolorystycznego na poszczególne fasady - wspomina Barbara Brzuskiewicz. - Udało nam się przywrócić ten fragment “blokowiska” w tak ważnym dla Głównego Miasta miejscu i właśnie to przywracanie najbardziej podoba mi się w tym projekcie, ponieważ jeśli coś jest zaniedbane to w pewnym sensie znika. Tak było z ul. Ogarną przed projektem. Ona po prostu zniknęła z miasta i my ją przywróciliśmy.

Gdańska konserwator zabytków uważa, że nakładanie nowych warstw na odbudowane kamienice to coś więcej, niż po prostu odnawianie ich.

- Na każdej kamienicy w Gdańsku historia nakładała pewne warstwy. Wojna pozbawiła nas tego dziedzictwa. Odbudowanym budynkom nadano tylko wygląd z danego okresu, od okresu powojennego one cały czas jedynie niszczały - tłumaczy Barbara Brzuskiewicz. - Teraz, po tym długim okresie przerwy, wchodzimy w kolejny etap: odnawiania i nakładania następnej warstwy historycznej. My jesteśmy tą warstwą historyczną, ponieważ identyfikujemy się poprzez współczesne naszej epoce formy, materiały i techniki stosowane podczas prac. To duża wartość, pokazujemy że istniejemy, że tu jesteśmy.

Wydaje się niemożliwe, a jednak się dzieje

Jaka będzie przyszłość projektu, którego kolejne realizacje zobaczymy przed końcem 2017 r. na 23 fasadach przy ul. Ogarnej i Szerokiej?

Realizatorzy “Fasad OdNowa” uważają, że nie da się zaplanować kolejnych realizacji.

- Sytuacje są różne, czasem wszystko zależy od jednej małej wspólnoty, gdzie do rozpoczęcia działań potrzebny jest kompletu podpisów, a nie ma kontaktu z jednym z właścicieli. To są sytuacje losowe. Możemy jedynie wytyczać kierunki - uważa Barbara Brzuskiewicz. - Trzeba również pamiętać, że realizacja projektu musi się zamknąć w ciągu roku, a w tym czasie trzeba podjąć mnóstwo decyzji administracyjnych, co wydaje się wręcz niemożliwe, a jednak się dzieje.

- Dziś przychodzi do nas kilkakrotnie więcej wniosków od mieszkańców, niż bylibyśmy w stanie zrealizować. Często jest tak, że wspólnoty już są dogadane między sobą, bez naszego udziału. To napawa optymizmem - dodaje Michał Szymański.

Jarosław Paczos: - Marzy mi się, żeby udało się odnowić wszystkie kamienice przy ul. Ogarnej, żeby ta ulica stanowiła spójną całość, zwłaszcza że w przyszłym roku będą tu remontowane chodniki.

Piotr Grzelak, zastępca prezydenta Gdańska zapewnia, że przyszłość programu ze strony miasta jest bezpieczna:

- Naszym celem jest realizacja jak największej ilości działań, które, tak jak “Fasady OdNowa”, czy projekty podwórkowe powodują lokalne zmiany na lepsze w Gdańsku. Na pewno więc będziemy dalej współfinansować artystyczne odnawianie elewacji na Głównym Mieście - mówi Piotr Grzelak. - Ten program to najlepszy dowód na to, że nie tylko wielkie inwestycje wpływają na zmianę wizerunku naszego miasta.

Kontakt dla wspólnot, które chciałyby zgłosić się do projektu: tel.+58 52 44 615; e-mail :barbara.tusk@gzdiz.gda.pl

Pisaliśmy już na ten temat:

Rybackie Pobrzeże będzie zachwycać. Odnowione elewacje kamienic już cieszą oko