Projekt PolSenior2, zatytułowany „Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem”, to ogólnopolskie badanie stanu zdrowia starszych Polaków, ich sytuacji społeczno-ekonomicznej oraz jakości życia, realizowane w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 ze środków Ministerstwa Zdrowia.
Eksperci alarmują, że długość życia przestała wzrastać. Problem dotyczy nie tylko Polaków, ale wszystkich krajów Unii Europejskiej. Jak wskazuje prof. Bogdan Wojtyniak z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, główną przyczyną tego stanu rzeczy (biorąc pod uwagę uśrednione dane z różnych krajów, w tym z Polski) jest spowolnienie spadku umieralności z powodu chorób układu krążenia. O tym alarmowała już OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Cooperation and Development), skupiająca 37 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw. Z raportu opublikowanego w 2019 roku wynika, że u co drugiego zmarłego mieszkańca krajów OECD śmierć nastąpiła w wyniku choroby układu sercowo-naczyniowego - dotyczyła aż 31 procent przypadków (na drugim miejscu plasują się choroby nowotworowe). Z kolei Wielka Brytania winy w wyhamowaniu średniej długości życia upatruje w spadku wydatków na opiekę społeczną.
Głównym czynnikiem ryzyka sercowo-naczyniowego jest podwyższone ciśnienie tętnicze. Tymczasem z badań terenowych, przeprowadzonych przez zespół badawczy projektu PolSenior2 w ramach pierwszego etapu prac nad raportem dotyczącym stanu zdrowia osób starszych, wynika, że aż u 75 procent polskich kobiet i mężczyzn powyżej 60. roku życia występuje nadciśnienie tętnicze. Tylko co ósmy senior ma wartości ciśnienia krwi w granicach ciśnienia optymalnego lub prawidłowego. Wśród wszystkich chorych z nadciśnieniem tętniczym w wieku 60+ tylko co trzecia osoba jest skutecznie leczona, a co piąta nie jest świadoma tej choroby. Natomiast 9,7 procent badanych przebyło chorobą nowotworową lub zmaga się z nią obecnie. Ale polscy seniorzy cierpią również na choroby metaboliczne, na przykład cukrzycę, i endokrynologiczne, zespół kruchości, a także demencję. Ich udziałem często są urazy mechaniczne spowodowane ograniczeniem sprawności ruchowej. 26 procent seniorów ma depresję.
- Z metodologią badań można zapoznać się tutaj (raport w języku angielskim): Health status and its socio-economic covariates in the older population in Poland - the assumptions and methods of the nationwide, cross-sectional PolSenior2 survey
Ogromnie ważną rolę w prognozowaniu tego, jak zdrowie i jakość życia mieszkańców danego kraju zmieniają się - na korzyść, bądź nie - są badania prospektywne. Tych jednak w Polsce się powszechnie nie wykonuje. Tymczasem, jak podkreślają naukowcy, pozwoliłyby one wskazać, jaki wpływ odgrywają konkretne czynniki, uwarunkowania społeczne i zachowania, i umożliwić realny wpływ na wydłużanie długości życia.
- Niewykonywanie badań prospektywnych to wielki brak polskiej epidemiologii i nauk o zdrowiu - przyznaje prof. Bogdan Wojtyniak. - Są to badania droższe, trudniejsze do zorganizowania, ale występują również przeszkody natury formalnej - przepisy dotyczące RODO bardzo utrudniają prowadzenie analiz stanu zdrowia, badań epidemiologicznych i prospektywnych. Obserwuję też brak zrozumienia potrzeby tych badań.
Dlatego tak ważne będą wyniki badań projektu PolSenior2. W całości poznamy je w 2021 roku, ale już teraz opublikowane częściowo istotne wnioski na temat aktualnej kondycji polskich seniorów, wyodrębnione z blisko 6 tysięcy ankiet przeprowadzonych wśród respondentów z całej Polski. Badaniu została poddana reprezentatywna grupa w wieku od 60 do powyżej 90 lat, wylosowana na podstawie numeru PESEL. Autorzy badań mają nadzieję, że posłużą one jako konkretne wskazówki dla decydentów i polityków do zaplanowania niezbędnych działań, które są konieczne do zadbania o populację osób starszych w Polsce - jest bowiem ona w nienajlepszej kondycji.
- Polskie społeczeństwo bardzo szybko się starzeje. Musimy rozpoznać lepiej fizjologię starzenia się i zobaczyć u osób w podeszłym wieku, co jest jeszcze fizjologią, a co już jest chorobą. Ważne jest poznanie symptomatologii wielu chorób, które u osób młodych mogą przebiegać inaczej niż u starszych - zaznaczył prof. dr hab. med. Tomasz Zdrojewski z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, kierownik projektu PolSenior2.
Podkreślił, że podstawowym problemem starszego wieku jest występowanie kilku chorób równocześnie. To właśnie powinna mieć na uwadze polityka społeczna i zdrowotna państwa, szczególnie, że za zaledwie 15 lat w Polsce będzie już 2,5 miliona osób powyżej 80. roku życia. Zdaniem prof. Tomasza Zdrojewskiego, z myślą o nich już teraz należy przygotować system opieki zdrowotnej w kierunku politerapii - nowoczesnego leczenia chorych z wielochorobowością, które umiejętnie wykluczałoby możliwość wystąpienia działań niepożądanych spowodowanych dużą ilością przyjmowanych razem leków.
Prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, prorektor ds. Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaznacza, że w przypadku wielochorobowości leczenie seniorów, wymagające konsultacji u wielu specjalistów, powinno być koordynowane przez geriatrę, wprowadzonego do systemu podstawowej opieki lekarskiej.
- Lekarz koordynujący opiekę powinien być w stałym kontakcie z innymi specjalistami, byłoby to możliwe na przykład w formie telekonsultacji. Okres pandemii szczególnie sprzyja takim rozwiązaniom. System powinien być tak zorganizowany, że osoby z jedną lub dwiema chorobami mogą się leczyć u specjalistów, natomiast dla osób z szeregiem chorób, a do tego niesprawnością, powinny mieć takiego koordynatora. Idealna sytuacja byłaby, gdyby to był lekarz rodzinny, niestety w Polsce lekarze rodzinni mają wpisanych zbyt wielu chorych, a ich samych jest zbyt mało - ocenia prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki.
Z badań przeprowadzonych w ramach projektu PolSenior2 wynika ponadto między innymi, że co piąta osoba wymaga pomocy przy jedzeniu, ubieraniu się, toalecie. Seniorom częściej zdarzają się upadki, które powodują urazy, złamania. Z perspektywy tych trudności wprowadzenie lockdownu, w sytuacji, gdy na przykład najbliższa rodzina seniora jest na kwarantannie, jest prawdziwą tragedią. Na ocenę sytuacji zdrowotnej seniorów rzutują też czynniki społeczno-ekonomiczne, jak sytuacja materialna (co 10. respondent w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie miał środków na zakup leków) oraz poczucie osamotnienia, mogące powodować depresję i wpływać na ogólnie pogorszenie stanu zdrowia.
Teraz trwają prace analityczne związane z opracowaniem uzyskanych danych. Wstępnie wyniki badania będą częściowo prezentowane na konferencjach naukowych online w listopadzie i grudniu 2020 roku. Pełne wyniki zostaną opublikowane i upowszechnione w formie ogólnodostępnej monografii w 2021 roku. Są już jednak wstępne wnioski - eksperci podkreślają, że seniorzy powinni zostać objęci opieką długoterminową w ramach ubezpieczenia pielęgnacyjnego, na które składałyby się świadczenia medyczne i społeczne zapewniane przed odpowiednio wyszkolone służby. Wskazują też, że korzystny wpływ na stan psychofizyczny osób starszych miałoby utworzenie centrów aktywności seniora w pobliżu miejsc zamieszkania.
Projekt Polsenior2 jest realizowany w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 ze środków Ministerstwa Zdrowia - Cel Operacyjny nr 5 Narodowego Programu Zdrowia: Promocja Zdrowego i Aktywnego Starzenia się. Głównym realizatorem jest Gdański Uniwersytet Medyczny. W skład zespołu naukowego weszli eksperci z wiodących ośrodków naukowych w Polsce.