III Gdańskie Forum Zmian Klimatu obradowało w AmberExpo 29 września 2023
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl
Kliknij, aby przejść do propozycji działań wskazanych przez uczestników III Forum Zmian Klimatu
Czy jest Gdańskie Forum Zmian Klimatu
Gdańskie Forum Zmian Klimatu to przestrzeń do dyskusji dla mieszkańców, ekspertów i aktywistów, którym nieobojętne są kwestie zmian klimatu i którzy chcą współdecydować o tym, jak Gdańsk powinien się na nie przygotować.
Od 2019 roku oficjalnym “kierunkowskazem działań” w tym zakresie jest Plan Adaptacji Miasta Gdańska do Zmian Klimatu do roku 2030. Jeszcze przed uchwaleniem tego dokumentu przez Radę Miasta Gdańska uznano, że jego zapisy będą aktualizowane co pięć lat w formie konsultacji społecznych i tak właśnie powstało cykliczne Gdańskie Forum Zmian Klimatu.
Tegoroczna, III edycja Forum, która odbyła się 29 września roku w AmberExpo, była ostatnią przed pierwszą aktualizacją Planu Adaptacji. Nastąpi ona w 2024 roku na podstawie rekomendacji wypracowanych podczas obrad Forum.
Dyskusja przy jednym ze stolików tematycznych
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl
Rekomendacje te były wypracowane stopniowo, “od ogółu do szczegółu”:
- I edycja Forum (z 2020 roku) poświęcona była zdefiniowaniu problemów i wskazaniu głównych obszarów wymagających w Gdańsku działania w kontekście zmian klimatycznych.
- W trakcie drugiego Forum (2022) wypracowano propozycje rozwiązań dla każdego z ośmiu wyznaczonych uprzednio obszarów, wskazując na najważniejsze działania.
- Zadaniem uczestników tegorocznego Forum było omówienie zaproponowanych przez poprzedników kierunków działań uznanych za najważniejsze w poszczególnych obszarach i zaproponowanie takich rozwiązań, które najlepiej prowadzić będą do realizacji celów.
Uczestników przywitał Maciej Lorek, dyrektor Wydziału Środowiska Urzędu Miejskiego w Gdańsku, dziękując za zaangażowanie w prace Gdańskiego Forum Zmian Klimatu i podkreślając, że już podczas opracowania Planu Adaptacji założono, że będzie on poddawany dyskusji tak, aby możliwie jak najlepiej odpowiadał na bieżące potrzeby związane z adaptacją Gdańska do zmian klimatu.
III Gdańskie Forum Zmian Klimatu - propozycje działań
Oto propozycje konkretnych działań wskazane przez uczestników III Forum Zmian Klimatu w podziale na stoliki tematyczne.
Panel tematyczny Zmiany temperatur i susze
Działanie: Edukacja mieszkańców dotycząca zmian temperatur i suszy:
- Utworzenie intuicyjnego portalu o oczywistej nazwie, który zbierać będzie informacje dotyczące przeprowadzonych, prowadzonych i planowanych w najbliższej przyszłości w mieście prac i działań związanych z zapobieganiem skutkom wzrostu temperatur i susz wraz z katalogiem dobrych praktyk inspirujących mieszkańców.
- Ustawianie tablic informacyjnych np. przy nieskoszonych trawnikach / łąkach. Tablica taka powinna zawierać listę korzyści idących za taką decyzją i rozliczać się z mitami związanymi np. z zaprzestaniem koszenia.
- Za pierwsze i drugie wskazane powyżej działania powinien odpowiadać kompetentny pracownik urzędu miejskiego.
- Finansowanie działań edukacyjnych może być realizowane z pieniędzy zaoszczędzonych na koszeniu, z budżetu miasta i budżetów rad dzielnic (np. 5 proc. całości budżetu rady na edukację mieszkańców danej dzielnicy).
Działanie: Wprowadzenie bonifikat za dobre rozwiązania (czyli zazielenianie terenów) i karanie za złe działania (czyli “betonowanie”)
- Kluczowe dla wprowadzenie takiej zasady są uchwały rady miasta wprowadzające podatki lokalne oraz naciski na inwestorów, by ich realizacje uwzględniały jak największy zakres zieleni.
- Równocześnie powinny zostać podjęte próby wyniesienia tematu bonifikat i kar na wyższe szczeble - naciski na ministerstwo klimatu, potrzebne są inicjatywy ustawodawcze.
- Finansowanie w obiegu: podatki od “czyniących źle” mogłyby finansować bonifikaty dla przestrzegających ekologicznego prawa.
Działanie: „Miejscy ogrodnicy”, czyli koordynatorzy rozwiązań ekologicznych, dobrze wykształceni kierunkowo
- Rola miejskich ogrodników to formułowanie wytycznych dla poszczególnych projektów planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego i rewidowanie istniejących inwestycji pod kątem możliwości zwiększenia obszarów aktywnych biologicznie.
- Kolejne zadanie ogrodników to praca nad tworzeniem miejskich korytarzy cienia we wszystkich dzielnicach, czyli ciągłości terenów zielonych chroniących przechodniów przed upałami w drodze do np. sklepu, czy przychodni.
- Celem “miejskich ogrodników” byłoby też zazielenianie miejskich obiektów poprzez lokowanie pnącz, by mogłyby się piąć po fasadach np. szkół.
- Trwająca obecnie w Gdańskim Zarządzie Dróg i Zieleni praca nad Kartą Drzew, powinna być kontynuowana w formie Karty Zieleni.
- Należy wydzielić z Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni obszar zieleni i utworzyć osobną instytucję.
Działanie: Wykorzystywanie i oczyszczanie wody szarej
- Doprowadzenie do zmian ustawowych, by woda szara o lepszej czystości mogła być wykorzystywana nie tylko do spłukiwania toalet, ale też do podlewania roślinności.
- Obowiązkowe planowanie inwestycji miejskich, tak by wodę szarą wykorzystywać na miejscu (np. połączenie instalacji między umywalkami i toaletami, tak by woda szara była wykorzystywana do spłukiwania)
- Budowanie mini oczyszczalni ścieków przy budynkach miejskich, by oczyszczoną wstępnie wodę można było wykorzystać do pielęgnacji zieleni.
- Ogłoszenie konkursu na możliwości wykorzystania wody szarej (oddzielnie dla startupów i mieszkańców). Zwycięskie pomysły mogłyby trafić na wspomniany już tematyczny portal informacyjny.
Działanie: Wzmocnienie ochrony prawnej lasów
- Zmiana statusu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego na Trójmiejski Park Narodowy.
- Wszystkie drzewa miejskie spełniające odpowiednie warunki powinny zyskać status pomników przyrody.
Wspólne zdjęcie uczestników, organizatorów i moderatorów III Gdańskiego Forum Zmian Klimatu
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl
Panel tematyczny: Bioróżnorodność flory i fauny
Działanie: Powołanie użytków ekologicznych, także na obszarach objętych naturalną sukcesją leśną
- Użytki ekologiczne to formy przyrody doskonale sprawdzające się w mieście. Pozwalają na ochronę najcenniejszych fragmentów przyrody (zarówno fauny, jak i flory) o cechach naturalnych. Należy je wydzielić i utworzyć w każdej dzielnicy Gdańska.
- Przede wszystkim chronić w ten sposób należy tereny podmokłe, ponieważ w dobie zmian klimatycznych każde oczko wodne i torfowisko w mieście są bezcenne (jako darmowy zbiornik retencyjny i ostoja zwierząt z najszybciej wymierającej grupy - płazów).
- Obszary objęte sukcesją wtórną, czyli naturalną regeneracją szaty leśnej po zaburzeniu (pożar, gospodarka rolna) w ciągu kilku dziesięcioleci same zmieniają się w las. Należy zidentyfikować takie obszary na obrzeżach Gdańska i rogatkach, gdzie jest ich wiele. Ich zalety to: bezkosztowość (nie wymagają sadzenia, ani pielęgnacji), naturalność, wysoka odporność na zmiany środowiska.
Działanie: Poszerzenie świadomości na temat roli fauny i flory w mieście poprzez: edukację dorosłych; kursy i warsztaty odnoszące się do lokalnego środowiska oraz konkretnych przykładów (nauka przez praktykę, zajęcia w terenie)
- Uświadomienie mieszkańcom, że dobrze zachowana przyroda to podstawa dobrej egzystencji w mieście.
- Edukacja w szkole poprzez wspomniane użytki ekologiczne. Należy opracować pomoc dydaktyczną dla szkół dedykowaną konkretnym użytkom i prowadzić przy nich zajęcia terenowe dla uczniów. Źródłem finansowania mogą być fundusze na edukację Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Gdańsku.
GALERIA ZDJĘĆ
Panel tematyczny: Stan rzek i powodzie
Działanie: edukacja
- Brakuje w społeczeństwie wiedzy na temat podstaw hydrologii. Edukować należy oddolnie, z zaangażowaniem obywateli, szerząc wiedzę uwzględniającą specyfikę miasta i dzielnicy oraz na temat lokalnych zagrożeń, w tym także o sposobach radzenia sobie z nimi (np. co zrobić, gdy nadchodzi powódź lub susza).
- Należy ustawiać w mieście tablice informacyjne na temat ogrodów deszczowych, łąk kwietnych i in. działań związanych z “miejską hydrologią”.
- Nadawanie krótkich informacji przyrodniczych w pojazdach komunikacji miejskiej, towarzyszące podawaniu nazwy przystanków.
Działanie: Błękitny budżet obywatelski
- Należy połączyć politykę zieloną i błękitną w mieście, bo nie można oddzielać tego, co żyje, od tego co płynie i co spada z nieba. Także zielony budżet obywatelski powinien być połączony z błękitnymi projektami.
- Budżet miasta przeznaczony na przyrodę powinien być powiększony. Dodatkowym źródłem finansowym mógłby być tu lokalny podatek klimatyczny i turystyczny.
- Każda firma i instytucja powinna mieć w swoim planie finansowym budżet na prośrodowiskowe działania i realizować je.
Działanie: Planowanie przestrzenne i błękitno - zielona polityka
- Uwzględnienie w planowaniu lokalnych zagrożeń powodziowych dla poszczególnych dzielnic, przy czym zagrożenia te powinny być aktualizowane, ponieważ środowisko się zmienia (zbieranie i korzystanie z aktualnych danych).
- Sposób zarządzania ciekami i zbiornikami wodnymi znajdującymi się w danym obszarze powinien być uwzględniony na etapie planowania.
- Konieczna jest współpraca między jednostkami administracyjnymi (miastami, gminami), sąsiednimi dla Gdańska i dalszymi, na których terenie biegnie ciek / rzeka płynący także przez nasze miasto.
- W każdej inwestycji uwzględnić trzeba błękitno - zieloną politykę. Uchwały miasta gdańska powinny uwzględnić politykę dotycząca wody i zarządzania nią.
- Zakres tzw. “Umów szesnastkowych” powinien być poszerzony (obok inwestycji drogowych) o inwestycje prośrodowiskowe.
- Powinna powstać miejska, niezależna “policja wodna” - instytucja kontrolująca wszystkie narzucone niebiesko - zieloną polityką działania.
- Metropolia powinna prowadzić własną politykę wodną, np. w ramach Związku Miast i Gmin Morskich, a nie tylko - Gdańska.
- Działania dotyczące retencji wód opadowych idą w dobrym kierunku, należy je kontynuować.
Panel tematyczny: Jakość powietrza
Działanie: Odejście od paliw kopalnych
- Dalsza kontynuacja wymiany taboru komunikacji miejskiej w Gdańsku na pojazdy zero lub niskoemisyjne.
- Korzystając z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków należy stworzyć analizę, w których dzielnicach Gdańska system grzewczy jest wciąż niedoskonały i tam prowadzić edukację oraz wprowadzać zachęty dla mieszkańców, by wymiana węglowych źródeł ciepła zachodziła w szybszym tempie.
- Zachętą dla mieszkańców może być lokalne informowanie o słabej jakości powietrza w ich otoczeniu połączone ze wsparciem finansowym z budżetu miasta.
- Zakłady produkcyjne działające w Gdańsku mają najczęściej planowane działania prośrodowiskowe. Warto powołać w Urzędzie Miasta Gdańska zespół sprawdzający, czy planowane projekty modernizacji systemów grzewczych są rzeczywiście realizowane.
- Wszystkie nowe budynki publiczne i inwestycje prywatne, powinny być oparte na nowoczesnym systemie ogrzewania, a najlepiej funkcjonowania bezemisyjnego. Obiekty niespełniające tych kryteriów nie powinny w ogóle powstawać.
Działanie: Wprowadzanie zieleni funkcyjnej w mieście
- Odejście od używania spalinowych dmuchaw do liści przy pielęgnacji zieleni w mieście.
- Zieleń funkcyjna (efektywnie oczyszczająca powietrze) powinna być projektowana przez specjalistów zatrudnionych w GZDiZ, ponieważ nasadzenia często nie są dostosowane do aktualnych lokalnych warunków i obumierają. Zieleń powinna być trwała. Miasto powinno wspierać też mieszkańców przy projektowaniu takiej “rozsądniej zieleni”.
Działanie: Edukacja
- Jeśli powstanie nowa inwestycja w zieleń funkcyjną, należy ustawić tablicę informacyjną, jakie rośliny i dlaczego wykorzystano, żeby edukować mieszkańców.
- Potrzebne są materiały edukacyjne dla mieszkańców, żeby i oni mieli świadomość jaką zieleń warto wprowadzać, by przynosiła korzyści.
- Należy połączyć wiedzę i doświadczenie osób i instytucji zaangażowanych w Gdańskie Forum Zmian Klimatu, włączając również Związek Uczelni Fahrenheita i przygotować wspólny, edukacyjny projekt europejski dotyczący wszystkich zagadnień poruszanych podczas Forum. Opracowane powinny zostać materiały edukacyjne uwzględniające potrzeby od najmłodszego do najstarszego pokolenia. W ramach projektu przeprowadzić należy kampanie w mediach tradycyjnych i w social mediach, by edukacja miała jak najszerszy zasięg. Potrzebne są też stałe audycje w mediach poświęcone tej tematyce. W projekcie powinien powstać wsad do takich programów, oparty na rzetelnej wiedzy oraz aplikacje edukacyjne dla młodszych pokoleń i gry miejskie.
- Warto rozważyć też pozytywną konkurencję między dzielnicami - propagowanie dobrych działań poprzez zabawę i integrację.
Panel tematyczny: Zdrowie i grupy wrażliwe
Działanie: Decentralizacja terenów zielonych (Dzielnicowe „Central Parki”)
- Należy określić wielkość parku (nie skweru!) dla każdej dzielnicy. Mogą być to też parki międzydzielnicowe, przy zachowaniu warunku 15-minutowego dostępu pieszo dla mieszkańców.
- Powstać powinna mapa z terenami “zielonego oddechu” jako efekt współpracy Biura Rozwoju Gdańska i Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni. BRG powinno określić wskaźnik dostępności do terenów zielonych (uwzględnić: liczba ludności, odległość terenu zielonego od budynków mieszkalnych, wielkość terenu).
- Projektowaniem parków, czy też modernizacją zastałych założeń zieleni powinny zająć się zespoły interdyscyplinarne złożone z przedstawicieli instytucji miejskich (Dyrekcja Rozbudowy Miasta Gdańska, GZDiZ, BRG, Architekt Miasta Gdańska, Gdańskie Wody) oraz przedstawiciele rady dzielnicy jako reprezentanci przyszłych użytkowników, a także przedstawiciele grup wrażliwych.
Działanie: Dzielnicowa weryfikacja dostępności przestrzeni dla grup wrażliwych (osób z niepełnosprawnościami, seniorów)
- Dbałość o konsekwentne stosowanie opracowanych już w Gdańsku standardów dostępności oraz o atrakcyjność zieleni o każdej porze roku.
- W parkach nie będzie można korzystać z hulajnóg i rowerów, poruszać można się tylko pieszo.
- Dojścia do parków powinny być możliwe zielonymi traktami (pod osłoną drzew).
Działanie: Działania dotyczące świadomości konieczności dbania o zdrowie w kontekście zmian klimatycznych, konieczności zmiany postaw, umiejętności rozpoznawania fałszywych informacji
- Opracowanie i przeprowadzenie kampanii jak sobie radzić z falą upałów. W tym informowanie o “chłodzącej” małej architekturze: zdrojach z wodą pitną i zamgławiaczach. Potrzebna jest też informacja “analogowa”, ustawiona w przestrzeni miasta, gdzie takie miejsca się znajdują (np. na istniejących już kierunkowskazach), a także w środkach komunikacji miejskiej w formie komunikatów nadawanych podczas upałów. Kampania we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia.
- Edukacja klimatyczna przez działanie (co Ty możesz zrobić dla klimatu) - szkoły mogłyby realizować nasadzenia na swoich działkach, o które same będą dbać.
- Zebranie wszystkich projektów zielonych i funduszy do pozyskania (dużych programów i małych grantów) oraz dobrych praktyk w jednym miejscu w internecie.
- Karta mieszkańca jako kanał informacyjny dotyczący wydarzeń / działań / projektów realizowanych w poszczególnych dzielnicach.
- Adopcje drzew, skwerów i parków (na wzór adopcji zwierząt w Gdańskim Ogrodzie Zoologicznym) dla firm i osób prywatnych, jako element edukacyjny, wizerunkowy i źródło dodatkowych środków na pielęgnację zieleni.
Panel tematyczny: Wiatr, grad i burze
Działanie: Zwiększenie infrastruktury ratunkowej na niedostępnych nowych osiedlach
- Zwiększenie ochrony przeciwpożarowej na nowych osiedlach poprzez konsekwentne egzekwowanie przez Straż Miejską przepisów zakazu zastawiania dróg pożarowych.
- Wprowadzenie dyżurów karetek pogotowia i straży pożarnej na nowych osiedlach w sytuacji nawałnic, wyznaczenie stałego miejsca na dyżury w ramach terenów wspólnot mieszkaniowych.
- Ułatwienie dostępu do zamkniętych osiedli dla służb ratunkowych poprzez instalowanie szlabanów otwierających się na dźwięk syreny lub uzgodnienie uniwersalnego kodu dostępu do szlabanów dla służb.
- Zwiększenie liczby miejsc postojowych na osiedlach, by zmniejszyć problem zastawiania dróg dojazdowych dla służb ratunkowych.
Działanie: Edukacja obywatelska
- Przeprowadzenie kampanii społecznych, także bardzo lokalnych, w miejscach, w których regularnie dochodzi do zalań podczas ulew lub stoi dużo starych drzew.
- Kampanie przestrzenne w komunikacji miejskiej i na przystankach, w formie plakatów informacyjnych.
- Informacje w ramach aplikacji Karta Mieszkańców (jak się zabezpieczyć w sytuacji gwałtownych zjawisk pogodowych).
- Edukacja w mediach społecznościowych z udziałem influencerów - z myślą o młodzieży i dzieciach. W kościołach, klubach seniora i uniwersytetach 3 wieku - dla najstarszego pokolenia.
- Pikniki tematyczne organizowane przez Urząd Miasta Gdańska przy współpracy programowej z ekspertami z uczelni.
Działanie: Ulepszenie infrastruktury ochronnej w miejscach newralgicznych
- Potrzebujemy w Gdańsku jak najwięcej miejsc, by woda opadowa mogła spłynąć i trafić z powrotem do obiegu (łąki wodne i ogrody deszczowe).
- Chodniki i pasy zieleni powinny być sytuowane poniżej poziomu drogi, dzięki czemu woda z jezdni mogłaby łatwiej spływać.
Panel tematyczny: Wzrastający poziom morza
Działanie: Planowanie rozwoju miasta w kontekście wzrastającego poziomu morza
- Należy nawiązać bądź rozwinąć współpracę (jeśli już taka jest) z miastami, które już muszą sobie radzić z problemem podnoszącego się poziomu morza, o podobnej specyfice położenia jak Gdańsk. Przykładem jest Holandia, która prawie cała leży poniżej poziomu morza. Warto inspirować się rozwiązaniami wypracowanymi przez wieki w holenderskich miastach.
- Tereny, o których wiemy, że w przeciągu najbliższych 30 - 50 lat ulegną zalaniu, powinny być pozostawione puste, bez planowania tam inwestycji. Jeśli inwestor chciałby podjąć ryzyko (w pełnej jego świadomości), powinien poinformować potencjalnych nabywców nieruchomości o ryzyku. Budynki na terenach zagrożonych zalaniem powinny być modułowe, by łatwo je było przenieść w razie potrzeby.
- Osoby, które postanowią zamieszkać na takim terenie, powinny płacić podatek (wysokość w zależności od prawdopodobieństwa zalania). Należy podzielić miasto na kilka opodatkowanych stref. Najwyższy podatek powinien obowiązywać na najbardziej zagrożonych obszarach. Pieniądze z podatku przeznaczyć należy na finansowanie działań zapobiegających konsekwencjom zalania i wspierać działania adaptacyjne.
- Uatrakcyjnienie dzielnic położonych na górnym tarasie: poprawa dostępności komunikacyjnej, nowe inwestycje (biura, miejsca pracy), szkoły, by mieszkańcy chętniej się tam się przenosili.
- Infrastruktura krytyczna, m.in. oczyszczalnia ścieków, ujęcia wody, szpitale są położone na ogół nisko i mogą ulec zalaniu. Postulat przeniesienia ich w wyżej położone partie miasta.
Działanie: Edukacja
- Mieszkańcom należy uświadomić, że poziom morza podnosi się w realistycznej skali kilkudziesięciu lat. Łatwo i tanio można to zrobić malując linie pokazujące prognozowane poziomy morza (za 30 i 50 lat) na murach odwiedzanych często miejskich budynków.
- Skupienie się na młodzieży i dzieciach - jako tych, którzy w przyszłości będą decydować i są naturalnymi “przekaźnikami” dla rodziców i dziadków. Na wzór Rowerowego Maja mógłby powstać miesiąc dla zmian klimatu w szkołach, np. Ekokwiecień z konkursami tematycznymi.
- Niezbędna jest także szeroka kampania w mediach społecznościowych.
- Temat podnoszenia się poziomu morza i innych zmian klimatycznych powinien być szerzony w formie gier symulacyjnych np. w Hevelianum.
- Ponieważ wyższy poziom morza niesie za sobą gwałtowniejsze sztormy, powinny być organizowane alerty sztormowe / powodziowe dla mieszkańców.
- Wskazane jest zwiększenie udziału naukowców w radzie miasta i w radach dzielnic, żeby na poziomie zarówno miejskim, jak i bardzo lokalnym podejmowano decyzje w oparciu o najnowsze dane naukowe.
Od lewej: Laura Grzonka i Marta Misiewicz, moderatorki połączonego stolika tematycznego z zagadnień Wzrastający poziom morza oraz Wiatr, grad i burze prezentują wyniki pracy
Fot. Piotr Wittman/www.gdansk.pl
Podziękowania i zaproszenie na IV Forum
Warto podkreślić, że za każdym razem nabór do Forum był otwarty, a dyskusja odbywała się przy stolikach tematycznych z udziałem moderatorek i moderatorów, zaproszonych przez Fundację Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego przy współpracy z Centrum Zrównoważonego Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego. Podczas III edycji wydarzenia byli nimi: dr Włodzimierz Golus; mgr Laura Grzonka; mgr Michalina Hładun; dr Barbara Kijewska; dr hab. Jolanta Kumirska, prof. UG; mgr Aleksandra Malecha,, mgr Marta Misiewicz oraz dr Dawid Weisbrodt.
Organizatorzy dziękują mieszkańcom za udział w Gdańskim Forum Zmian Klimatu 2023 i już teraz zapraszają do udziału w przyszłorocznej edycji wydarzenia.
