Dolne Miasto i Stare Przedmieście odkrywane na nowo

Stare Przedmieście, dawniej zwane po prostu Przedmieściem, w granicach Gdańska znajduje się od XIV wieku. Początkowo było oddzielone od Głównego Miasta fosą, którą w XVII wieku zasypano. Miało swój plac handlowy (Targ Maślany), z czasem przemianowany na plac Wintera i przekształcony w jedno z reprezentacyjnych miejsc Gdańska z piękną fontanną. Dolne Miasto częściowo powstało na łąkach, które służyły jako pastwiska, w tym na tzw. Świńskich Łąkach, które należały do gdańskich rzeźników.

W XVII wieku zakończono tutaj budowę fortyfikacji miejskich, a Dolne Miasto włączono w granice Gdańska. Z czasem zbudowano, głównie przy ulicy Łąkowej, kamienice. Powstało także wiele budynków przemysłowych. W XIX wieku tę część Gdańska określano mianem Miasta Fabryk. Poprowadzono tutaj linię kolejową, tramwaj konny, później elektryczny, powstała zajezdnia tramwajowa. O tamtej przeszłości przypomina dzisiaj wagon tramwajowy, który od 2015 roku stoi na ulicy Wróblej, wzbudzając zainteresowanie przechodniów.

Ulica granicą

Obecnie na Dolnym Mieście i Starym Przedmieściu znaleźć można zarówno stare kamienice i budynki poprzemysłowe, jak i bloki charakterystyczne dla budownictwa socjalistycznego. Część zabudowań przetrwała pożogę w 1945 roku. Wiele obiektów jest wpisanych do rejestru i do ewidencji zabytków. Stare kamienice przez lata nie były jednak remontowane, stąd wiele z nich obecnie znajduje się w opłakanym stanie, niektóre czekają na wyburzenie.

Po wojnie problemem Starego Przedmieścia i Dolnego Miasta stało się Podwale Przedmiejskie, czyli szeroka arteria, która oddzieliła je od obleganego przez turystów Głównego Miasta i jednocześnie podzieliła Dolne Miasto na dwie części. Podwale Przedmiejskie składa się z dwóch jezdni, z których każda ma trzy pasy ruchu, oraz z poprowadzonej pośrodku linii tramwajowej. Dla pieszych utworzono przejścia podziemne, ale okazały się one niewystarczające. Trasa stworzyła barierę i przyczyniła się do degradacji tej części, która pozostała po mniej popularnej stronie.

- Naszym celem jest doprowadzenie do faktycznego powrotu Dolnego Miasta i Starego Przedmieścia do Śródmieścia, w granicach którego obydwa obszary administracyjnie cały czas się znajdują. Chcielibyśmy, żeby turyści oblegający Główne Miasto po dotarciu do przejść podziemnych nie zawracali z powrotem - mówi Agnieszka Sulewska, koordynatorka projektu rewitalizacji Dolnego Miasta i Starego Przedmieścia z Placem Wałowym z Zespołu Rewitalizacji i Dziedzictwa Kulturowego Biura Rozwoju Gdańska. - Niewątpliwą wartością tej części Gdańska są nie tylko zabytki, ale również porośnięte zielenią bastiony. Swój potencjał, który jest już szerzej dostrzegany, mają również budynki poprzemysłowe. Pojawiają się plany ich przekształcania w apartamentowce z modnymi loftami.

RegioStars dla rewitalizacji

Dolne Miasto było objęte pierwszym etapem rewitalizacji. Wykonane w latach 2009-2015 prace kosztowały ponad 34 mln zł, z czego około 70% pochodziło z funduszy unijnych. Przeprowadzono wówczas działania, dzięki którym wiele miejsc zmieniło się na lepsze. Wyremontowano część ulic i chodników, których nawierzchnie zostały wykonane z materiałów podkreślających ich historyczny charakter. Jednym ze sztandarowych przykładów jest ulica Łąkowa, która w wyniku przeprowadzonych prac stała się wizytówką Dolnego Miasta.

W ramach pierwszego etapu rewitalizacji wykonano też prace związane z modernizacją infrastruktury podziemnej i zagospodarowaniem terenu. Przebudowano elementy 17 budynków komunalnych i 14 budynków wspólnot mieszkaniowych. Wyremontowano budynek CSW Łaźnia, gdzie cześć pomieszczeń przystosowano do działań społecznych. Budynek przy ulicy Dobrej wyremontowano z przeznaczeniem na Świetlicę Ucznia i Okienko Przedszkolne. Przeprowadzono też szereg tzw. działań miękkich.

Powstały: Klub Młodzieży, Poradnia dla Rodziców, Klub Seniora, Drużyna Smoczych Łodzi, Dotyk Sztuki (zajęcia artystyczne).

W rewitalizację została zaangażowana lokalna społeczność. Pojawiły się nowe stowarzyszenia i inicjatywy na rzecz Dolnego Miasta. W efekcie zaczął zmieniać się stosunek lokalnej społeczności do miejsca zamieszkania i procesu rewitalizacji.

- Na początku mieszkańcy nie mieli wiary w to, że coś może się zmienić. Sceptycznie podchodzili do przedstawianych przez nas propozycji. Ale działania inwestycyjne i społeczne z czasem przyniosły rezultaty. Mieszkańcy zaczęli utożsamiać się ze swoją dzielnicą, wzrosła ich aktywność. Obecnie chętnie biorą udział w różnego rodzaju wydarzeniach, są zadowoleni z tego, że mają gdzie spędzać czas wolny - mówi Agata Stec, koordynatorka projektów społecznych z Zespołu Rewitalizacji i Dziedzictwa Kulturowego Biura Rozwoju Gdańska. - I dopytują o kolejne projekty. Oczekują zmian.

Rewitalizacja Dolnego Miasta jest doceniana nie tylko lokalnie, ale także na forum europejskim. W 2016 roku projekt otrzymał nagrodę RegioStars w kategorii „CityStar – Innowacyjne rozwiązania dla zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich”. W konkursie są wyróżniane najbardziej inspirujące i innowacyjne projekty regionalne współfinansowane ze środków unijnych.

Moda na Dolne Miasto

Proces rewitalizacji Dolnego Miasta wciąż trwa, ale już można mówić o efekcie domina. Pojawiają się inwestorzy zainteresowani otwieraniem lokali usługowych, a także deweloperzy. Budowę mieszkań rozpoczęło Towarzystwo Budownictwa Społecznego Motława. Spółka LPP wyremontowała swoją siedzibę, którą również obecnie rozbudowuje. Jedna z firm zajmujących się inwestowaniem w zabytkowe budynki kupiła dawny szpital przy ulicy Kieturakisa z zamiarem przekształcenia go w hotel. Pojawił się projekt zawiązania partnerstwa publiczno-prywatnego. Po remoncie głównego ciągu komunikacyjnego remonty rozpoczęli właściciele wspólnot mieszkaniowych.

Niemało dla Dolnego Miasta i Starego Przedmieścia zrobiły festiwale: Narracje, a przede wszystkim Międzynarodowy Festiwal Teatrów Plenerowych i Ulicznych Feta. Dla mieszkańców to okazja do uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych niemal bez wychodzenia z domu. Natomiast gdańszczanie, a także turyści, dzięki Fecie mają szansę poznać uroki tej części miasta. Spora część gdańszczan podczas Fety po raz pierwszy w życiu odwiedza te rejony Gdańska, odkrywając bastiony i inne miejsca warte uwagi. Zauważalna staje się moda na Dolne Miasto. Dowodem na tę popularność jest „Podwórko”, miejsce przy dawnej fabryce karabinów, w którym w weekendowe wieczory można miło spędzić czas, posłuchać muzyki oraz zjeść coś smacznego. Projekt wystartował w czerwcu 2017 roku i błyskawicznie spotkał się z dużym zainteresowaniem.

Na Dolnym Mieście działa szereg organizacji pozarządowych. Fundacja Oparcia Społecznego Aleksandry FOSA i Towarzystwo Profilaktyki Środowiskowej Mrowisko są partnerami projektów rewitalizacji. W prowadzonym przez Fundację Gdańską Inkubatorze Sąsiedzkiej Energii w każdą pierwszą środę miesiąca działa punkt informacyjny Zespołu Rewitalizacji Biura Rozwoju Gdańska (najbliższy dyżur – 2 sierpnia w godz. 16-18). Caritas prowadzi Dom Seniora, a Fundacja Artystów Kolonia Teraz realizuje warsztaty artystyczne dla dzieci i młodzieży.

Na osobną uwagę zasługuje Stowarzyszenie Opowiadacze Historii Dolnego Miasta w Gdańsku. To grupa miłośników Dolnego Miasta, która, jak przyznają jej członkowie, zawiązała się w wyniku działań związanych z rewitalizacją. Opowiadacze Historii podejmują rozmaite przedsięwzięcia na rzecz swojej dzielnicy. Między innymi wydali trzy przewodniki, a także „Historię Dolnego Miasta do 1945 roku”. Co ciekawe, książka ukazała się dzięki środkom zebranym wśród mieszkańców dzielnicy. Lada dzień odbędzie się premiera kolejnego przewodnika – „Plac Wałowy i okolice”.

Problemy mieszkańców

Mieszkańcy obszaru Dolne Miasto/ Plac Wałowy/ Stare Przedmieście mieli okazję, aby dokładnie określić swoje problemy, oczekiwania i potrzeby podczas konsultacji społecznych, które odbyły się w trakcie sporządzania Gminnego Programu Rewitalizacji. Biuro Rozwoju Gdańska zorganizowało wówczas punkty konsultacyjne, warsztaty tematyczne i spacer badawczy z przedstawicielami Gminy Miasta Gdańska. Co najbardziej uwiera mieszkańców tej części miasta? Z problemów społecznych na pierwszy plan wysuwają się kwestie związane z alkoholem – jego spożywanie w miejscach publicznych, a także zgubny wpływ na życie rodzinne i kłopoty kończące się przekazaniem dzieci do pieczy zastępczej. Sygnalizowano również, że wśród młodzieży problemem są dopalacze. Mówiono o stygmatyzacji i wykluczeniu społecznym niektórych grup mieszkańców, wysokim poziomie bezrobocia, braku perspektyw na zmianę sytuacji, szczególnie jeśli chodzi o ludzi młodych. Mieszkańcy chcieliby też, aby w ich okolicy pojawiło się więcej restauracji, kawiarń, pubów, instytucji kulturalno-edukacyjnych i więcej imprez masowych.

W przestrzeni publicznej rażą ich natomiast dzikie wysypiska śmieci, zaniedbane podwórka, zanieczyszczone rzeki i kanały, złej jakości powietrze podczas miesięcy zimowych. Problemem są zniszczone chodniki oraz drogi, zdewastowane mieszkania i znajdujące się w złym stanie budynki. Mieszkańcom brakuje placów zabaw, systemu informacji przestrzennej, miejsc rekreacji dla osób starszych, biblioteki, a także miejsc parkingowych. Narzekają na zalegających z opłatami najemców mieszkań komunalnych oraz na niewydolny system ich wykwaterowywania. Uważają, że potencjał historyczno-kulturowy ich dzielnicy nie jest jeszcze wykorzystany w satysfakcjonujący sposób. Brakuje odpowiedniej promocji.

Pomysły godne realizacji

Mieszkańcy chcieliby dalszej zmiany wizerunku Dolnego Miasta i Starego Przedmieścia. Do tego celu miałoby prowadzić m.in. oczyszczenie i pogłębienie Opływu Motławy, remonty budynków, chodników, dróg, likwidacja wysypisk, oczyszczenie otoczenia kamienic oraz zagospodarowanie podwórek. Marzy im się lepsze wykorzystanie układu wodnego poprzez zagospodarowanie nabrzeży. Jako lokalizację dla deptaka z zejściami do wody wskazali ulicę Kamienna Grobla. Na Placu Wałowym z kolei powinny powstać: plac zabaw, fontanna, miejsce na występy i festyny. Na lokalizację punktu widokowego mieszkańcy wybrali z kolei bastion Żubr. Na terenie pomiędzy Opływem Motławy a Redutą Wilk mogłaby powstać letnia scena muzyczna z parkietem tanecznym.

Zdaniem mieszkańców warto wykorzystać zabudowania po dawnej zajezdni – mógłby tam zostać urządzony na przykład dom kultury lub mediateka. Mieszkańcy chcieliby też utworzenia domu sąsiedzkiego. Postulowali konieczność zorganizowania miejsc spotkań rekreacyjno-sportowych, w tym placów zabaw, zainstalowania monitoringu. Chcieliby mieć możliwość zamiany mieszkań lub ich zakupu w zamian za remont. Rozwiązaniem problemów, które często powstają wokół mieszkań komunalnych i socjalnych, mogłoby być odpowiednie uporządkowanie sposobu ich przydzielania. Mieszkańcy proponowali też, aby informacje na temat Starego Przedmieścia oraz Dolnego Miasta znalazły się w miejskich materiałach informacyjnych i turystycznych.

Poprawa zagospodarowania otoczenia i infrastruktury jest istotna, ale nie wystarczy. Równie ważne są przedsięwzięcia skierowane do lokalnej społeczności. Chodzi zarówno o aktywizację osób bezrobotnych, jak i wsparcie dla rodzin, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży. Za szczególnie wartościowe uznano przedsięwzięcia skierowane do rodzin z dziećmi. Do realizacji tych działań warto wykorzystać lokalne organizacje pozarządowe i instytucje, które mają już niemałe doświadczenie w pomaganiu rodzinom. 

Jest dobrze, a będzie jeszcze lepiej

W przypadku Dolnego Miasta już można mówić o częściowym sukcesie – o tym, że dotychczasowe działania przyniosły rezultaty. Nadal jednak sporo pozostaje do zrobienia. Dolne Miasto i Stare Przedmieście z Placem Wałowym zostały objęte projektami rewitalizacji, które będą realizowane w latach 2018-2023. Zostaną tutaj zainwestowane środki w wysokości ponad 23 mln zł. Będą dotyczyć obszaru o powierzchni ponad 87 ha, zamieszkanego przez około 8400 osób. Na potrzeby działań społecznych zostaną wyremontowane i zaadaptowane dwa lokale: jeden przy ulicy Królikarnia 13, drugi przy ulicy Radna 3/2. Zostanie zagospodarowany teren Placu Wałowego: będzie odtworzona fontanna, powstanie plac zabaw i miejsce dla wystaw plenerowych, staną ławeczki i kosze na śmieci. Zieleń zostanie zrewaloryzowana, będą przebudowane drogi wraz z infrastrukturą podziemną, powstaną miejsca parkingowe.

Rewitalizacją zostanie objęty również teren Opływu Motławy wraz z bastionami. Prace będą obejmować oczyszczenie terenu, przebudowanie promenady pieszej i dróg rowerowych, postawienie ławek, koszy, altan i urządzenie miejsc do grillowania. W dwóch kwartałach zostaną zmodernizowane drogi: ulice i chodniki otrzymają nowe nawierzchnie, powstaną miejsca postojowe. Zostanie zamontowany monitoring i oswietlenie. Będą też remontowane elementy budynków mieszkaniowych wraz z otoczeniem. W projekcie weźmie udział 31 wspólnot mieszkaniowych i 1 spółdzielnia. Podmioty te zostały wyłonione podczas otwartego naboru partnerów spoza sektora finansów publicznych.

Poza działaniami zaplanowanymi w projekcie rewitalizacji pojawiają się też inne przedsięwzięcia. Jest ich tak wiele, że nie sposób wymienić wszystkich. Jak już wcześniej zostało wspomniane, omawiany obszar odczuwa pozytywne skutki pierwszego etapu rewitalizacji. Interesują się nim inwestorzy, są zawiązywane partnerstwa publiczno-prywatne, planuje się budowę nowych budynków mieszkaniowych czy modernizację istniejących z przeznaczeniem na cele biurowe. Stare Przedmieście i Dolne Miasto pięknieją, problemy mieszkańców nie znikają jednak wraz z wyremontowaniem ulic. Równolegle jest zatem zapewniane wsparcie dla rodzin, które tego potrzebują. W ramach projektu rewitalizacji będą więc prowadzone przedsięwzięcia skierowane do lokalnej społeczności.

Planuje się rozszerzenie działalności istniejącej placówki wsparcia dziennego m.in. o zajęcia podwórkowe. Będzie przygotowana nowa oferta dla nastolatków z indywidualnymi ścieżkami reintegracji. Dzieci i młodzież w godzinach popołudniowych będą mogły brać udział w zajęciach edukacyjnych i profilaktycznych. Jeden z projektów został przygotowany dla rodzin, w tym dla młodocianych rodziców, którzy otrzymają wsparcie ułatwiające im prawidłowe funkcjonowanie w rodzinie i środowisku. Będą też prowadzone konsultacje terapeutyczne oraz terapie grupowe, będzie realizowany trening umiejętności społecznych, a w sytuacjach kryzysowych będzie można skorzystać z pomocy psychologicznej oraz z porad socjalnych i prawnych.

120 mln zł na rewitalizację Gdańska

Na liście projektów, które otrzymają dofinansowanie ze środków unijnych, obok Dolnego Miasta i Starego Przedmieścia z Placem Wałowym znalazły się także: Orunia, Biskupia Górka i Stary Chełm oraz Nowy Port z Twierdzą Wisłoujście. Łączna wartość projektów to około 120 mln zł, z czego ponad 76 mln wyniesie dofinansowanie unijne z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020.

Czytaj także:

Biskupia Górka jak Montmartre w Paryżu

Orunia - podmiejski klimat w sercu miasta