8 września 1981 r. I Zjazd Solidarności ogłosił “Posłanie do robotników Europy Wschodniej”

Na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, który odbył się jesienią 1981 roku w gdańskiej hali Olivia przyjechało 896 demokratycznie wybranych delegatów z całej Polski. Byli też goście z zagranicy. [Na zdjęciu w centrum Lech Kaczyński]

fot. Małgorzata Lewandowska/ECS

W 1981 roku hala Olivia była, w niedemokratycznym państwie, demokratycznym parlamentem. Na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, który odbył się w gdańskiej hali w dwóch turach – od 5 do 10 września oraz od 26 września do 7 października 1981 roku - zjechało się 896 demokratycznie wybranych delegatów z całej Polski. Reprezentowali 9,5-milionowy, niezależny od komunistycznych władz, ruch społeczny. Dołączyło do nich wielu związkowców z wolnego świata – Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanady, Włoch, Francji, Szwecji i Szwajcarii. To było wielkie święto demokracji i wolnych mediów, pierwsze takie wydarzenie po II wojnie światowej za żelazną kurtyną. 

Czwartego dnia na wokandzie stanęło „Posłanie pierwszego Zjazdu Delegatów NSZZ »Solidarność« do ludzi pracy Europy Wschodniej”, które brzmiało:

POSŁANIE PIERWSZEGO ZJAZDU DELEGATÓW NSZZ „SOLIDARNOŚĆ” DO LUDZI PRACY EUROPY WSCHODNIEJ*

Delegaci zebrani w Gdańsku na Pierwszym Zjeździe Delegatów Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przesyłają robotnikom Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii, Węgier i wszystkich narodów Związku Radzieckiego pozdrowienia i wyrazy poparcia. Jako pierwszy niezależny związek zawodowy w naszej powojennej historii głęboko czujemy wspólnotę naszych losów. Zapewniamy, że wbrew kłamstwom szerzonym w Waszych krajach, jesteśmy autentyczną, 10 milionową organizacją pracowników, powstałą w wyniku robotniczych strajków. Naszym celem jest walka o poprawę bytu wszystkich ludzi pracy. Popieramy tych z Was, którzy zdecydowali się wejść na trudną drogę walki o wolny ruch związkowy. Wierzymy, że już niedługo Wasi i nasi przedstawiciele będą mogli się spotkać celem wymiany związkowych doświadczeń.

ZJAZD DELEGATÓW

*zapis oryginalny

Pomysłodawcą wystosowania posłania okazał się nie nauczyciel historii, tylko lekarz pediatra. Henryk Siciński miał 30 lat, pochodził z Ostrowa Wielkopolskiego i był zaangażowany opozycyjnie już od 1968 roku, gdy uczestniczył w demonstracjach studenckich w Poznaniu. 

Podczas tegorocznego Święta Wolności Henryk Siciński poprowadził grupę zwiedzających szlakiem wspomnień po wystawie stałej ECS.

Pomysłodawcą wystosowania Posłania był 30-letni wówczas lekarz pediatra Henryk Siciński. Podczas Święta Wolności 2021 Henryk Siciński poprowadził grupę zwiedzających szlakiem wspomnień po wystawie stałej ECS

fot. Grzegorz Mehring, archiwum ECS

W Moskwie wrze

10 września do posłania odniosło się Biuro Polityczne Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Sekretarz generalny KPZR Leonid Breżniew uznał je za dokument „prowokacyjny i niebezpieczny”. Przewidywał, że może zaowocować zamieszkami w krajach socjalistycznych, aktywizując „grupki różnego rodzaju odszczepieńców”. I zaproponował, aby załogi dużych radzieckich przedsiębiorstw kolektywnie powiedziały mu: „nie”. Machina ruszyła. Wiece organizowano zarówno w Związku Radzieckim, jak i w Bułgarii, Czechosłowacji i na Węgrzech. Do Polski słano listy protestacyjne. Z odsieczą ruszyła prasa. Już 11 września dziennik „Prawda”, oficjalny organ KC KPZR, pisał: „Otwarcie prowokacyjny i bezczelny w stosunku do państw socjalistycznych ma przyjęte w Gdańsku tzw. »Posłanie do narodów Europy Wschodniej«, które nawołuje do walki z ustrojem socjalistycznym”. Po czym pytano i odpowiadano – „W czyim imieniu właściwie zostało przyjęte to »Posłanie«?”. „Wiadomo, że antysocjalistyczne zbiorowisko w Gdańsku, które nazywają »zjazdem związku zawodowego«, jest w swej istocie schadzką etatowych pracowników aparatu »Solidarności«, przedstawicieli sił kontrrewolucyjnych, antysocjalistycznych ugrupowań KSS »KOR« i KPN”. W Czechosłowacji i na Węgrzech prasa też stanęła murem za komunistami.

„Nie wiem, co macie zamiar uczynić w związku z tym prowokacyjnym wybrykiem, ale wydaje mi się konieczne dać mu godny odpór” – 11 września w rozmowie telefonicznej Breżniew instruował Stanisława Kanię, I sekretarza KC PZPR.

– To posłanie miało rzeczywisty wpływ na destabilizację Związku Sowieckiego. Władza sama sobie strzeliła w stopę. Wszędzie były protestacyjne mitingi – w żłobach, fabrykach, biurach. Do czego to doprowadziło? Każdy normalny człowiek po takim mitingu protestu wracał do domu i myślał: Protestowaliśmy, ale przeciw czemu? Każdy normalny człowiek próbował się dowiedzieć: przeciwko czemu protestowałem? I jeżeli ten człowiek nigdy nie słuchał Wolnej Europy czy Głosu Ameryki, to wtedy zaczął regularnie słuchać – prof. Nikołaj Iwanow mówił podczas konferencji SAMORZĄDNA RZECZPOSPOLITA.

– To posłanie miało rzeczywisty wpływ na destabilizację Związku Sowieckiego – powiedział prof. Nikołaj Iwanow podczas konferencji SAMORZĄDNA RZECZPOSPOLITA w ECS

fot. Michał Mistat, archiwum ECS

Oddech wolności

Doświadczenie zjazdu odcisnęło silny ślad na biografiach uczestników i świadków. Otwarta dyskusja, wzajemny szacunek, zgłaszanie uchwał, debaty w podgrupach, redagowanie tekstów, ponad tysiąc poprawek, głosowanie, 70 uchwał… 

– Czuć było oddech wolności – podkreśla Antoni Pietkiewicz, inżynier, delegat zjazdowy, przewodniczący struktur Solidarności w Kaliszu, którego gościliśmy podczas Święta Wolności w Gdańsku.

Dla fizyka Henryka Wujca, podczas zjazdu odpowiadającego za redakcję projektów uchwał, wspomnienie z hali Olivia przywodzi obraz wielkiej hali i…

– Poczucie, że jesteśmy na tej sali jako taka trochę nowa Polska, że może zmienimy tę Polskę – po latach wspominał w notacji dla ECS.

Grzegorz Grzelak, działacz Ruchu Młodej Polski, współorganizator zjazdu, to, że mógł uczestniczyć w tym wydarzeniu i czuć jego atmosferę, uważa za „największe przeżycie w życiu”.

– Byliśmy tak dumni, że możemy uczestniczyć w tym wydarzeniu, że tylko trącaliśmy się, czy nie śnimy, że jesteśmy wśród takich ludzi, że poznamy tylu ludzi… Atmosfera była taka wzniosła, cudowna, koleżeńska, niepowtarzalna – w notacji ECS zwierzała się Grażyna Przybylska, lekarka, działaczka opozycyjna i delegatka na zjazd.

– Na tym zjeździe rozstrzygało się kilka istotnych spraw, nie tylko programowych. Solidarność była związkiem zawodowym, ale była też organizacją proreformatorską – podkreśla Bogdan Lis, delegat zjazdowy, a prof. Jerzy Buzek, delegat zjazdowy, potwierdza i z perspektywy czasu nawet dziwił się dojrzałości związku: – Stworzyliśmy projekt nowoczesnego, zdecentralizowanego państwa. Nie uchwaliliśmy tylko programu gospodarczego, bo nie można było pisać o gospodarce wolnorynkowej.

Te słowa wypowiedział podczas debaty wprowadzającej do konferencji SAMORZĄDNA RZECZPOSPOLITA, która odbyła się w ECS w dniach 28–29 sierpnia 2021. 

Gośćmi debaty PRZESŁANIE DLA EUROPY. „POSŁANIE…” I ODZEW ZE STRONY PAŃSTW BLOKU WSCHODNIEGO, któa odbyła się 28 sierpnia 2021 roku byli: Nikołaj Iwanow, Antoni Pietkiewicz, Henryk Siciński. Poprowadził ją Grzegorz Majchrzak.

Pełny zapis debaty tutaj:

https://www.gdansk.pl/tv/swieto-wolnosci-2021-debata-przeslanie-dla-europy-poslanie-i-odzew-ze-strony-panstw-bloku-wschodniego,v,2705

Pełna treść artykułu, której autorką jest Katarzyna Żelazek, znajduje się na stronie Europejskiego Centrum Solidarności