Bitwa pod Oliwą była wielokrotnie inspiracją dla artystów, tu w monumentalnym ujęciu z lat 30. XX pędzla wybitnego malarza marynisty Mariana Mokwy
mat. Narodowe Muzeum Morskie
Dlaczego powstanie monografia o "Solenie"?
O rozpoczęciu prac nad pierwszą monografią dotyczącą szwedzkiego okrętu “Solen” kierownictwo NMM poinformowało w poniedziałek, 28 listopada - dokładnie tego dnia, 395 lat temu doszło na Zatoce Gdańskiej do zwycięskiej bitwy polskiej floty nad szwedzką.
Monografia stanowi obszerną publikację naukową, której celem jest wyczerpujące i wielostronne przedstawienie wybranego zagadnienia.
Fragmenty wraku „Solena” i jedno z jego dział podczas pierwszych prac badawczych na przełomie lat 60. i 70. XX w.
fot. Lech Nowicz/ Narodowe Muzeum Morskie
- Pretekstem do rozpoczęcia prac nad monografią “Solena” jest 400. rocznica bitwy pod Oliwą, przypadająca w 2027 r. Mamy jednak nadzieję, że uda nam się zebrać i opublikować zebrany materiał wcześniej, do 2025 r. Tak, aby już przed tą okrągłą rocznicą monografia była funkcjonującą w obiegu naukowym pozycją wydawniczą - powiedziała dr Elżbieta Wróblewska z Narodowego Muzeum Morskiego, koordynatorka prac nad książką.
Do tej pory o dziejach “Solena” traktuje jedynie folder muzealny z lat 80. ub. wieku oraz kilka artykułów opublikowanych w różnych czasopismach.
Kto uczestniczy w pracach nad monografią?
W przygotowaniu kompleksowego dzieła o szwedzkim okręcie pracuje już kilkunastoosobowy zespół złożony ze specjalistów z kilku działów NMM: Badań Podwodnych, Konserwacji Muzealiów, Digitalizacji, Budownictwa Okrętowego oraz Historii Żeglugi i Handlu Morskiego.
Lufy armatnie podniesione z wraku „Solena”, wyeksponowane w Narodowym Muzeum Morskim na Ołowiance
mat. Narodowe Muzeum Morskie
– Zaprosiliśmy do współpracy również badaczy z innych instytucji: dyrektora ds. badań w Muzeum Vasa w Sztokholmie dr Fredericka M. Hockera; dr inż. Krzysztofa Gerlacha, dr Joannę Dąbal z Uniwersytetu Gdańskiego oraz Mariana Huflejta, reprezentującego Poznański Oddział Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy, autora wydanej w 2019 r. książki „Bitwa pod Oliwą 1627, fakty i mity” – dodała dr Elżbieta Wróblewska.
Co znajdzie się w książce o "Solenie"?
W publikacji nakreślone zostanie tło historyczne konfliktu polsko-szwedzkiego na przełomie XVI i XVII wieku oraz omówione będą rodzaje statków i okrętów pływających w tym okresie na Bałtyku. Sam „Solen” zostanie przedstawiony zarówno w kontekście swojej konstrukcji, uzbrojenia, udziału w bitwie pod Oliwą oraz okoliczności zatonięcia, jak i przez pryzmat późniejszych badań archeologicznych.
Rysunki do monografii o „Solenie”, przedstawiające zabytki z wraku: tłok pieczętny z Oliwy i zrekonstruowane naczynie gliniane z cynową pokrywą
mat. Narodowe Muzeum Morskie
Monografia przedstawi też m.in. dokładnie fazy bitwy pod Oliwą. Głównym źródłem, na podstawie którego odtworzony zostanie przebieg walki na morzu będzie, spisany w języku niemieckim w latach 1627-1628 diariusz Królewskiej Komisji Okrętowej Zygmunta III Wazy.
- Dzięki wynikom studiów nad poszczególnymi obiektami podniesionymi ze szczątków “Solena”, będzie można szczegółowo przedstawić różnorodne aspekty życia na statku np. okrętową kuchnię, przechowywanie zapasów żywności czy wyposażenie kajut. Monografia będzie również istotnym źródłem wiedzy konserwatorskiej oraz z zakresu digitalizacji - wyjaśniła dr Elżbieta Wróblewska.
Co przyniosły nowe badania wraku?
Na potrzeby powstającej monografii “Solena” archeolodzy morscy z NMM przeprowadzili w tym roku kilka badań szczątków statku.
- Podczas nurkowań oczyściliśmy fragmenty wraku z osadów dennych i porastających go organizmów wodnych. Ze względu na ilość zanieczyszczeń, dopiero podczas drugiego zejścia udało nam się znaleźć poszukiwane elementy. Są to drewniane kołki o średnicy ok. 0,8 cm, które w konstrukcji statku stanowiły najprawdopodobniej wypełnienie otworów pozostałych po mocowaniu tymczasowych klamer. Tę metodę stosowano przy spajaniu poszycia w niderlandzkiej tradycji szkutniczej - mówił dr Krzysztof Kurzyk, kierownik Działu Badań Podwodnych NMM.
Fragment wraku „Solena” podczas ostatnich badań podwodnych z widocznym intensywnym porostem roślinności i organizmów wodnych
mat. Narodowe Muzeum Morskie
Podczas badań archeolodzy pobrali kilkanaście próbek drewna, dzięki czemu możliwe będzie przeprowadzenie precyzyjnych badań dendrochronologicznych.
- Pozwolą one na ustalenie dokładnej daty ścięcia drewna użytego do produkcji okrętu, nawet do jednego roku oraz jego pochodzenia. Wstępnie wiemy, że drewno jest z Niderlandów i Szwecji - dodał dr Krzysztof Kurzyk.
Krótko o historii bitwy oraz "Solenie"
Bitwa morska między Polską a Szwecją rozegrała się 28 listopada 1627 r. przed redą Gdańska. Określenie - bitwa pod Oliwą - wprowadził do opisu tego wydarzenia w I połowie XX wieku lwowski historyk Aleksander Czołowski.
W trakcie starcia doszło m.in. do abordażu polskich jednostek „Wodnik” i „Biały Lew” na “Solena”. Podczas walk poległ dowódca szwedzkiego galeona kapitan Aleksander Foratt. Szyper “Solena” widząc przewagę polskiej załogi chwycił zapalony wieniec smołowy i pobiegł na dziób okrętu do komory prochowej. Doszło do eksplozji. Szwedzki okręt pogrążył się w morzu. Zginęło kilkudziesięciu szwedzkich marynarzy, 22 polskich żołnierzy piechoty morskiej oraz polski chłopiec okrętowy. Załoga “Białego Lwa” zdołała uratować z fal 11 marynarzy szwedzkich i 3 polskich.
30-metrowy galeon „Solen” (z języka szwedzkiego - Słońce) został zbudowany pod koniec XVI w. lub na początku XVII w. w Niderlandach jako prawdopodobnie statek handlowy. W 1624 r. został zakupiony przez Szwedów, a następnie przebudowany i uzbrojony.
Jakie skarby wydobyto z "Solena"?
Wrak “Solena” został odnaleziony w październiku 1969 r. przez specjalistów z Gdańskiego Urzędu Morskiego oraz Polskiego Ratownictwa Okrętowego podczas prac przy budowie Portu Północnego.
Aktualny model fotogrametryczny wraku „Solena” z oznaczonymi miejscami zidentyfikowania kołków szkutniczych
mat. Narodowe Muzeum Morskie
Z resztek statku archeolodzy podnieśli ponad 6 tysięcy zabytków. Wśród nich znajduje się szczególnie wartościowa kolekcja 20 spiżowych dział okrętowych. Z wraka pozyskano również ponad tysiąc monet srebrnych i miedzianych, liczne elementy uzbrojenia i przedmioty codziennego użytku, a także szczątki marynarzy, na podstawie których zrekonstruowano wygląd członków załogi „Solena”.
Gdzie dziś znajduje się wrak statku?
Na początku lat 80. ub. wieku wrak “Solena” został przeniesiony w rejon Gdyni-Orłowa. Szczątki okrętu znajdują na obszarze wyłączonym z inwestycji, w odległości ok. 3 mil morskich na północny wschód od gdańskiego portu.
- Wrak “Solena” spoczywa na głębokości ok. 15 metrów. Na dnie pozostał fragment części dennej okrętu ze stępką. Nie będziemy już tego wydobywać na powierzchnię - uzupełnił dr Krzysztof Kurzyk.
ZOBACZ FILM PRZEDSTAWIAJĄCY OBECNY WIDOK WRAKU "SOLENA":
Narodowe Muzeum Morskie planuje, aby miejsce, gdzie są dziś pozostałości wraku “Solena”, stał się w przyszłości podwodnym skansenem wraków.
