Wszystko zaczęło się w marcu 1998 roku. To wówczas pojawił się pomysł pod nazwą „Polskie drogi do wolności”, który miał doprowadzić do powstania w Gdańsku Muzeum Solidarności. Jego autorami byli przewodniczący Rady Miasta Gdańska Paweł Adamowicz i historyk dziejów Gdańska dr Jerzy Kukliński.
15 lat ECS. Dwa początki, dwie daty
- Historia Europejskiego Centrum Solidarności to dwa początki, dwie kluczowe daty - tłumaczy Basil Kerski, dyrektor ECS, menedżer kultury, politolog, redaktor i eseista. - Pamiętamy otwarcie siedziby Europejskiego Centrum Solidarności (ECS) przy placu Solidarności w Gdańsku 30 sierpnia 2014 roku. Ale nie byłoby tego ważnego dla Gdańska, dla Pomorza wydarzenia bez 8 listopada 2007 roku. Tego jesiennego dnia w Dworze Artusa powołano do życia instytucję kultury: Europejskie Centrum Solidarności. Był to przełomowy dzień nie tylko dla miasta wolności i solidarności, ale także dla kultury polskiej. Powołano wówczas instytucję nowego formatu, o nowej jakości.
Poniżej - hisoria ESC na zdjęciach: powołanie instytucji kultury, znamienici goście
Podpisanie aktu erekcyjnego
29 grudnia 1999 z inicjatywy Pawła Adamowicza, już wówczas prezydenta Gdańska, przy poparciu Lecha Wałęsy i instytutu jego imienia, metropolity gdańskiego abp. Tadeusza Gocłowskiego, NSZZ „Solidarność”, Stoczni Gdańskiej i władz województwa pomorskiego, powstała Fundacja Centrum Solidarności.
Jej misją było utworzenie instytucji, opowiadającej o wielkim zwycięstwie Solidarności. Prezesem fundacji został jeden z jej przywódców, a dziś Przewodniczący Rady ECS, Bogdan Lis. Początkowo mówiono – Muzeum Solidarności, ale już 31 sierpnia 2005 roku podczas podpisywania aktu erekcyjnego, pojawiła się nazwa Europejskie Centrum Solidarności. Akt na placu Solidarności podpisało 29 europejskich prezydentów i szefów rządów.
Basil Kerski: - ECS miało być nie tylko muzeum Solidarności i wszystkich antykomunistycznych rewolucji, które doprowadziły do upadku imperium sowieckiego. Instytucja miała także aktywnie uczestniczyć w rozwoju demokracji, wspieraniu społeczeństwa obywatelskiego i w budowie tożsamości europejskiej. Był to czas szczególny. Polska była członkiem Unii Europejskiej zaledwie od 3 trzech lat. Nie zniesiono jeszcze do końca unijnych kontroli na granicach. Polska szukała swojego miejsca w nowej Europie, a Europa szukała nowego ducha solidarności. ECS miał aktywnie uczestniczyć w tym procesie.
Nowa instytucja kultury
8 listopada 2007 roku miasto Gdańsk, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorząd Województwa Pomorskiego, NSZZ „Solidarność” i Fundacja Centrum Solidarności powołały do życia instytucję kultury – Europejskie Centrum Solidarności.
Pod aktem widnieją podpisy:
- Kazimierza Michała Ujazdowskiego – ówczesnego szefa MKiDN,
- Pawła Adamowicza – prezydenta Gdańska,
- Jana Kozłowskiego – marszałka województwa pomorskiego,
- Janusza Śniadka – przewodniczącego KK NSZZ „Solidarność”,
- Jana Langera – zastępcy przewodniczącego KK NSZZ „Solidarność” oraz
- Bogdana Lisa – prezesa Fundacji Centrum Solidarności.
Basil Kerski komentuje: - 8 listopada 2007 roku spełniło się marzenie Pawła Adamowicza. Od 1998 roku prezydent Gdańska był zaangażowany w ideę budowy nowoczesnego muzeum Solidarności. Przy realizacji tej wizji wspierały go legendy Solidarności: Lech Wałęsa, abp Tadeusz Gocłowski, Bogdan Borusewicz, Bogdan Lis, Jacek Taylor czy Aleksander Hall. Kluczowym partnerem dla Pawła Adamowicza był marszałek województwa pomorskiego Jan Kozłowski. Prezydentowi Adamowiczowi bardzo zależało na tym, aby wszyscy ważni aktorzy politycznej sceny wzięli odpowiedzialność za budowę ECS. On sam wziął na barki gdańskiego samorządu budowę siedziby. Grono, które powołało do życia ECS, reprezentowało już wtedy szeroki polityczny pluralizm. Ministrem kultury w rządzie Jarosława Kaczyńskiego był wówczas Kazimierz Michał Ujazdowski, a przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Janusz Śniadek. Dla Adamowicza „Solidarność” reprezentowała szeroki wachlarz nurtów politycznych, na których opierała się polska demokracja. Bez pluralizmu i tolerancji nie ma demokracji – takiemu przekonaniu dawał wyraz prezydent Gdańska - gdańszczanin, polski i europejski patriota. Dla niego te wymiary politycznej tożsamości się uzupełniały, wzmacniały. Podobnie jak w ECS, instytucji tak bardzo gdańskiej i polskiej, służącej Polsce i solidarnej Europie.
Jeszcze w tym samym roku ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny na budynek ECS. Wygrała go pracownia FORT Z Gdańska, proponując odważną, majestatyczną i surową bryłę, pokrytą cortenem, z wnętrzem pełnym światła i przestrzeni. Głównymi projektantami byli architekci: Wojciech Targowski, Piotr Mazur i Antoni Taraszkiewicz oraz grafik multimediów Paweł Czarzasty.
Pierwszy adres: Doki 1
Pod tym właśnie adresem, w budynku Dyrekcji Stoczni Gdańskiej, pracował od końca 2007 roku prężny i zdeterminowany zespół. Pierwszym dyrektorem ECS został dominikanin o. Maciej Zięba. Niespełna rok później, 23 sierpnia 2008, rozstrzygnięto konkursu na scenariusz wystawy stałej, a 14 listopada – na jej scenografię. W 2010 roku Gdańsk i MKiDN uzyskało dofinansowanie dla budowy ECS ze środków unijnych. 14 maja 2011 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę, a w kwietniu 2012 na gmachu zawisła symboliczna „wiecha”.
Nowa agora na terenach Stoczni
W dniach 30-31 sierpnia 2014 roku nie wszystko było gotowe, ale ECS został otwarty.
– Filozofia otwarcia była bardzo prosta i charakteryzuje naszą instytucję do dziś. Potraktowaliśmy wszystkich obywateli na równi, daliśmy im poczucie, że ECS jest ich miejscem – pisał Basil Kerski w tekście „Gdańska agora, europejskie centrum („Portret pierwszego dziesięciolecia”, wyd. ECS, Gdańsk 2017). Zaczął się nowy rozdział w historii ECS.
Osiem lat przy placu Solidarności
ECS od otwarcia odwiedziło już ponad 6,2 mln osób, a ponad 1.3 mln zwiedziło wystawę stałą.
Gości przyciągają tu nie tylko wystawy. Organizuje się tu setki wydarzeń rocznie: festiwale, debaty, koncerty, warsztaty i seminaria, zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, kursy przewodnickie, spotkania literackie. Ugruntowaną markę mają festiwale: ALL ABOUT FREEDOM FESTIVAL i SOLIDARITY OF ARTS. Co roku ECS świętuje z mieszkańcami i gośćmi rocznice wyborczego zwycięstwa Solidarności (4 czerwca) i podpisania Porozumienia Gdańskiego (31 sierpnia).
Niesłabnącą popularnością cieszy się wystawa stała. W prace nad nią zaangażowanych było ponad 30 osób z całej Polski – historyków, politologów, archiwistów.
– Wystawa stała ECS to jedyna ekspozycja w Europie, która dokumentuje wszystkie rewolucje obywatelskie Europy Środkowej i Wschodniej – mówi Basil Kerski, dyrektor ECS. Najnowsza wystawa, STOCZNIA | CZŁOWIEK. PRZEMYSŁ. MIASTO, dokumentująca dzieje gdańskich stoczni i ludzi z nimi związanych, została otwarta 15 lipca tego roku. Obejrzało ją już prawie 10 tysięcy osób.
ECS to ważny i prestiżowy ośrodek naukowo-badawczy. Biblioteka posiada ponad 20 tysięcy pozycji wydawniczych i gromadzi 5 tysięcy książek „drugiego obiegu” i wydawanych na emigracji. Wydawnictwo ECS publikuje książki, dotyczące najnowszej historii politycznej i społecznej. Liczba notacji filmowych, będących zapisem rozmów z bohaterami z czasów walki o wolną Polskę, przekroczyła już tysiąc. Zbiory archiwum ECS liczą 175 metrów bieżących akt. Większość pochodzi z darowizn z całego świata, a wśród darczyńców są Andrzej Wajda, Henryka Krzywonos-Strycharska, Bogdan Borusewicz, Jacek Fedorowicz i wielu, wielu innych.
W budynku powstało także specjalne miejsce dla wspierania aktywności obywatelskiej. To SOLIDARNOŚĆ CODZIENNIE, przestrzeń, w której są wspierane i rozwijane nowe działania społeczne małych organizacji pozarządowych, grup nieformalnych oraz osób indywidualnych. Działa ona od pięciu lat, odbyło się w tym miejscu ponad 3 tys. różnych wydarzeń, w których wzięło udział prawie 29 tysięcy osób.
Patrząc z tarasów
Na szóstym piętrze ECS znajduje się taras widokowy, z którego rozpościera się widok na cały teren stoczniowy oraz Stare i Główne Miasto. To tu doskonale widać, że ECS jest organicznie wrośnięty w stocznię i jest pierwszym budynkiem, który powstał na terenach rosnącego Młodego Miasta. W 2015 kompleks historycznej Stoczni Gdańskiej – Sala BHP, Brama nr 2, plac Solidarności z pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970 roku oraz Europejskie Centrum Solidarności – został wyróżniony Europejskim Znakiem Dziedzictwa. Posiada go tylko sześć obiektów w Polsce.
Europejskie laury muzealne dla ECS
19 kwietnia 2016 roku ECS otrzymało Nagrodę Muzealną Rady Europy. Zdaniem jury udało się ECS „stworzyć z historii związku zawodowego Solidarność silne i poruszające źródło inspiracji dla aktywności i zaangażowania obywatelskiego”.
ECS - praca na rzecz promocji wolności i solidarności. Pięć lat po Nagrodzie Muzealnej Rady Europy
Pięć lat później, w maju 2021 r. wystawa stała została uhonorowana najważniejszym muzealnym wyróżnieniem w obszarze dziedzictwa kulturowego EUROPA NOSTRA. W marcu 2021 roku ECS zostało zaliczone w poczet 50 najbardziej wpływowych muzeów Europy w specjalnej publikacji Revisiting Museums of Influence. Four Decades of Innovation and Public Quality in European Museums (Influenserzy wśród muzeów – rewizyta. Cztery dekady innowacji i budowania jakości życia publicznego w muzeach europejskich).
Misja ECS
Portret ECS w tej publikacji wykonała Jette Sandahl, recenzentka kandydatury ECS do Nagrody Muzealnej Rady Europy, założycielka i była dyrektorka dwóch pionierskich muzeów: Duńskiego Muzeum Kobiet i Szwedzkiego Muzeum Kultur Świata.
– Rzadko zdarza się, by muzeum określało, iż częścią jego celu i misji jest przełożenie posiadanej wiedzy historycznej na bezpośrednie zaangażowanie w kulturalną, społeczną i polityczną teraźniejszość i przyszłość. Tak działając, Europejskie Centrum Solidarności rozszerza instytucjonalne pojęcie i model tego, czym jest i czym może być muzeum – twierdzi Jette Sandahl.
Z kolei Basil Kerski, dyrektor ECS od 2011 roku, podsumowuje: – Zapisana w statucie misja ECS wyznacza jasną granicę między patriotyzmem a nacjonalizmem. Jako instytucja publiczna, związana z tradycją ruchu Solidarność, ECS jest odpowiedzialne za obronę uniwersalnych wartości, a nie idei, które dzielą ludzi, społeczeństwa, narody czy wspólnoty religijne. Nasza instytucja ma budować wszelkie podstawy dla łączenia ludzi, a nie ich dzielenia. ECS służy wychowaniu człowieka do godności, a nie do nienawiści, jak ujął tę humanistyczną wizję Leszek Kołakowski.
