fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Poznaj historię Cmentarza Centralnego "Srebrzysko"
Cmentarz Centralny otwarty został jako cmentarz miejski (Central Friedhof) w 1924 roku. Założony został we Wrzeszczu, na powierzchni kilkunastu hektarów na stokach doliny przyległej do Potoku Strzyża, na wysokości dawnej rezydencji Rottenbergów Srebrny Młyn (Silberhammer).
Cmentarz zlokalizowany jest przy ul. Srebrniki 2 w dzielnicy Wrzeszcz Górny - znajdź na mapie. Powierzchnia obiektu wynosi 28,03 ha.
PLAN CMENTARZA CENTRALNEGO "SREBRZYSKO"
GZDiZ
|
Przy projektowaniu założenia cmentarnego wykorzystano naturalne malownicze ukształtowanie terenu, jakie tworzyła długa dolina, łagodnie wcinająca się w otaczające wyniesienia morenowe. Jej środkiem poprowadzono szeroką, rozdzieloną pasem zieleni, główną aleję cmentarną. Na stokach zboczy doliny uformowane zostały tarasy przeznaczone na miejsca grzebalne. Dojście do wyżej położonych tarasów zapewniały od strony głównej alei poprzeczne alejki z kamiennymi schodami. Dla celów obsługi cmentarza najszersze tarasy skomunikowano z głównym wejściem poprzez stokowo poprowadzone drogi gospodarcze.
Granice cmentarza wyznaczały grzbiety otaczających dolinę wyniesień. Zostały one zalesione tworząc strefę ochronną cmentarza. Zieleń cmentarna została skomponowana w sposób zapewniający całoroczny, nastrojowy charakter i harmonizujący z otaczającym terenem.
Po obu stronach głównej alei posadzone zostały zwarte skupiny kosodrzewiny, wydłużając widok na cmentarz od strony wejścia. W wielogatunkowym drzewostanie cmentarnym wykorzystano pozostałości samosiewów drzew na skarpach i uzupełniając je nasadzeniami brzóz i świerków serbskich. Kompozycja ta miała na celu zapewnienie w ciągu całego roku efektów dekoracyjnych, poprzez zimozielone sosny i świerki oraz białą korę brzóz. Przy bocznych alejkach i schodach terenowych wprowadzono nasadzenia krzewiastych form jałowców, a na skarpach tarasów posadzono szereg gatunków ozdobnych krzewów, w tym z owocami dla ptaków.
Początki
W czasie otwarcia cmentarza w roku 1924, urządzona była tylko jego dolna część, przyległa do wejścia i głównej alei. W okresie pierwszych 15 lat istnienia cmentarza dokonanych zostało tam niewiele pochówków.
Dla Niemców
Sytuacja zmieniła się w 1939 roku, gdy po wybuchu II Wojny Światowej i włączeniu Gdańska do Rzeszy władze hitlerowskie zaplanowały docelowe przeznaczenie tej nekropolii po zakończonej dla Niemiec zwycięskiej wojnie do pochówków żołnierzy Wehrmachtu poległych na różnych frontach oraz zasłużonych cywilnych osób. Pierwszych pochówków wojennych, żołnierzy niemieckich dokonano na Cmentarzu Centralnym na początku września 1939 roku. Byli to żołnierze którzy zginęli 1 września 1939 roku w czasie szturmu na Polską Składnicę Tranzytową na Westerplatte. Według zapisków Willi Auricha kapelmistrza z pancernika „Schleswig-Holstein”, na Cmentarzu Centralnym pochowano w dniu 4 września 17 żołnierzy SS-Heimwehr, a 5 września odbył się tam pogrzeb 20 kolejnych żołnierzy SS-Heimwehr i 6 żołnierzy kompanii szturmowej. Jako miejsce pochówku tych żołnierzy wybrano tarasy położone po prawej stronie zakrętu głównej alei. Dążąc w tym kierunku, w 1940 roku urządzono dojście i dojazd do cmentarza, sadząc wzdłuż chodników wysokie szpalery grabowe i wykonując centralnie położone rondo, ukierunkowujące komunikację pieszych i pojazdów przy cmentarzu. Obsługę cmentarza zapewniał wybudowany w tym samym roku zespół przedpogrzebowy składający się z dwóch bliźniaczych, parterowych, podpiwniczonych budynków z klinkierowej, ciemnolicowanej cegły, z czterospadowym dachem pokrytym dachówką, wyznaczający wejście na cmentarz. W budynku usytuowanym po prawej stronie wejścia na cmentarz znajdowały się: sala przedpogrzebowa, mogąca służyć również jako kaplica przedpogrzebowa, kostnica, pomieszczenia gospodarcze i pomieszczenie grabarzy cmentarza. W budynku po przeciwnej stronie ulokowane było biuro cmentarne, pomieszczenia obsługi cmentarza oraz mieszkania dozorcy i grabarza.
„Lagry”
Przy dalszej rozbudowie cmentarza wykorzystywano od II połowy 1940 roku jeńców wojennych, głównie francuskich. Obóz ich znajdował się niedaleko cmentarza, na terenie gdzie obecnie istnieje zabudowa mieszkaniowa Spółdzielni Mieszkaniowej VII Dwór – stąd potoczna nazwa tego terenu „Lagry”. Jeńcy ci formowali kolejne tarasy oraz łupali, napotykane tam w ziemi w dużej ilości, kamienie narzutowe.
Pochówki wojenne
Od września 1939 roku do końca marca 1945 roku na Cmentarzu Centralnym, zgodnie z jego zamierzonym przyszłym przeznaczeniem, chowano głównie zmarłych w Gdańsku z ran żołnierzy Wehrmachtu oraz innych niemieckich formacji wojskowych. Do końca 1943 roku pogrzeby tego typu były nieliczne. Później liczba ich zaczęła szybko wzrastać. W tym czasie na Cmentarzu Centralnym odbywały się propagandowe wiece ludności cywilnej z udziałem partyjnych dostojników hitlerowskich. Od lutego 1945 roku, gdy Gdańsk znalazł się bezpośrednio na zapleczu frontu oraz w marcu, w czasie obrony Gdańska przed nacierającą Armią Radziecką, na Cmentarzu Centralnym pochowano kilkuset żołnierzy niemieckich, zarówno zmarłych rannych jak i tych, którzy zginęli bezpośrednio na froncie. Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych na Cmentarzu Centralnym chowano żołnierzy i cywili niemieckich, którzy zginęli w czasie szturmu Gdańska.
Po wojnie
Od września 1945 roku pochówki na Cmentarzu Centralnym odbywały się już w sposób planowy i były dokumentowane stosownymi wpisami w księgach zmarłych. Do czasu otwarcia w 1979 roku Cmentarza Łostowickiego, na Cmentarzu Centralnym chowano przeważającą część zmarłych mieszkańców Gdańska.
„Aleja Zasłużonych”
Bezpośrednio za wejściem na cmentarz, po prawej stronie głównej alei, utworzona została „Aleja Zasłużonych”, jako wyodrębniona kwatera do pochówków zmarłych, których dokonania życiowe znalazły uznanie ówczesnych władz. Odbywały się tam do 1989 roku głównie pogrzeby cywilne, przeważnie działaczy robotniczych, aktywistów partyjnych i zawodowych wojskowych.
Nowe tarasy
Po zachowaniu grobami uformowanych do 1945 roku tarasów, na nowe miejsca grzebalne wykorzystywano górne zalesione partie stoków, formując na nich kolejne tarasy. Po wyczerpaniu tych możliwości na miejsca grzebalne wykorzystywano również szerokie alejki niższych tarasów i miejsca z odzysku po likwidacji opuszczonych grobów o nie przedłużonym terminie ważności.
Przez lata i pokolenia
W okresie od 1945 do końca 2008 roku na Cmentarzu Centralnym pochowano ogółem około 60 000 zmarłych. W tak wielkiej liczbie mieści się liczba dwu do trzech pokoleń Polaków, którzy od 1945 roku mieszkali w Gdańsku oraz nielicznych gdańszczan, którzy mieszkali tam wcześniej. Nie sposób z tej wielkiej liczby zmarłych wymienić osoby najbardziej znane i zasłużone, by móc uniknąć subiektywizmu. Dotychczas nie było na ten temat odrębnej publikacji, a czas zaciera w pamięci osoby, kiedyś bardzo znane. Nie można jednak pominąć pochówków na Cmentarzu Centralnym osób tragicznie zmarłych w czasie wydarzeń grudniowych 1970 roku.
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Mogiła zbiorowa żołnierzy Wojska Polskiego
Na cmentarzu, w Rejonie IX znajduje się mogiła zbiorowa żołnierzy Wojska Polskiego. Dojście główną aleją cmentarną, 150 m od jej zwężenia, następnie w prawo na Kwaterę Wojskową, po której prawej stronie usytuowana jest mogiła żołnierska.
Mogiła została utworzona w 1970 roku, po ekshumacji na Cmentarz Centralny szczątków 58 żołnierzy Wojska Polskiego, pochowanych uprzednio w grobach ziemnych na nowym Cmentarzu Najświętszej Marii Panny od strony ul. Traugutta, po prawej stronie lipowej alei cmentarnej prowadzącej od Alei Zwycięstwa.
Brak jest bliższych danych dotyczących pochowanych żołnierzy Wojska Polskiego. Z informacji ustnych dawnych pracowników Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Gdańsku wynika, że ekshumowane w związku z likwidacją Cmentarza NMP szczątki żołnierzy WP pochodziły z pochówków dokonywanych od 1945 roku na jednej z dwóch wydzielonych kwater grobów żołnierskich zlokalizowanych na starych cmentarzach przy al. Zwycięstwa. tj. ww. kwatery i kwatery usytuowanej na Cmentarzu p.w. św. Mikołaja, w rogu od strony ul. Narutowicza.
W pierwotnej swej formie mogiła zbiorowa żołnierzy Wojska Polskiego na Cmentarzu Centralnym posiadała wystrój w postaci płyty nagrobnej z piaskowca ufundowanej przez Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Obecny, nowy wystrój mogiły w formie czarnej granitowej płyty upamiętniającej wykonany został w 2000 roku.
Mogiła pozostaje pod opieką i administracją Zarządu Dróg i Zieleni w Gdańsku. Informacje dotyczące mogiły można uzyskać pod nr tel. 58 52 44 563.
Krematorium
Na terenie Gdańska od 2003 roku czynne jest krematorium stanowiące własność Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego „Zieleń” Sp. z o.o.
Zlokalizowane jest przy ul. Srebrniki 12 obok Cmentarza Centralnego. Świadczy usługi kremacji zwłok.
Kolumbarium
Kolumbarium to ściana pamięci, która pełni funkcję grobowca, wyposażona w nisze w których umieszcza się urny. Na terenie Gdańska czynne jest od 2003 roku jako wyodrębniony obiekt cmentarny stanowiący własność Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego „Zieleń” Sp. z o.o. Zlokalizowane jest przy ul. Srebrniki 12 obok Cmentarza Centralnego i Zakładu Kremacji.
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Cmentarz Centralny "Srebrzysko", ul. Srebrniki 2, telefon do biura: 58 341 49 77.
Zarządca: Zarząd Dróg i Zieleni w Gdańsku z siedzibą przy ul. Partyzantów 36, 80-254 Gdańsk. Telefon: 58 341 20 41.
Administrator: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „Zieleń” Sp. z o.o. przy ul. Partyzantów 76, 80-254 Gdańsk. Telefon: 58 341 20 71.
za GZDiZ
