Przypomnijmy: od kilku miesięcy minister kultury w rządzie PiS profesor Piotr Gliński wyrażał zaniepokojenie treścią ekspozycji przygotowywanej w gdańskim Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ). W licznych wywiadach, a także na spotkaniu w cztery oczy z dyrektorem MIIWŚ prof. Pawłem Machcewiczem Piotr Gliński mówił, iż słyszał, jakoby wystawa miała przedstawiać zbyt uniwersalistyczny punkt widzenia, przy zbyt małym uwypukleniu polskie cierpienia (np. niedostateczna informacja o rzezi polskiej ludności na Wołyniu z rąk ukraińskich nacjonalistów). Gliński powoływał się przy tym na recenzje, które miał zamówić u polskich historyków.
Czytaj: Kontrolerzy w Muzeum II WŚ. Czego szuka minister kultury?
Jednak, mimo próśb profesora Machcewicza, Gliński nigdy nie ujawnił treści tych recenzji, ani ich autorów! Oni sami także nie kwapili się, żeby pochwalić się napisaniem tych tekstów. Były jakieś plotki, domysły, spekulacje, ale tak naprawdę władze MIIWŚ nie wiedziały od kilku miesięcy, co się w tych recenzjach znajduje i w jakim świetle stawiają one przygotowywaną od lat ekspozycję. Sytuacja była kuriozalna. Pomogła dopiero interwencja prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza. Powołując się na ustawę o dostępie do informacji publicznej Adamowicz zwrócił się do ministerstwa kultury o przysłanie mu tych recenzji. Właśnie je dostał i przekazał zainteresowanym.
Władze MIIWŚ dostały je od Adamowicza w czwartek, 7 lipca. Są to trzy recenzje, napisane w okolicach marca 2016 roku: pierwsza prawicowego publicysty Piotra Semki, który publikował już wcześniej teksty krytyczne wobec koncepcji MIIWŚ; druga - historyka i senatora PiS profesora Jana Żaryna, którego poglądy można określić mianem endeckich; wreszczie trzecia - autorstwa dr. hab Piotra Niwińskiego, kierownika Zakładu Nauki o Cywilizacji Uniwersytetu Gdańskiego oraz badacza losów żołnierzy wyklętych.
Co właściwie recenzowano? Nie samą wystawę, bo ta wciąż jest budowana, więc nie można zobaczyć wszystkich jest kontekstów, ujrzeć kolorów, usłyszeć dźwięków, zobaczyć na własne oczy 240 stanowisk multimedialnych. Do recenzji poszedł po prostu 90-stronicowy opis “programu funkcjonalno-użytkowego”, przygotowany na polecenie ministra kultury przez szefostwo MIIWŚ. To skrótowy, z konieczności, opis 18 bloków i 70 przestrzeni tematycznych.
Czytaj też: Muzeum Westerplatte i Wojny 1939: jak się robi fałszywą historię i grozi przewodnikom PTTK
Semka: Skandal! Gdzie Wołyń?!
Recenzja Piotra Semki w dużej mierze jest tekstem publicystycznym, emocjonalnym. “To zakrawa na rzecz nie do uwierzenia, ale autorzy nie poświęcają nawet jednej osobnej przestrzeni Powstaniu Warszawskiemu” - pisze Semka.
- Pokazujemy Powstanie Warszawskie w bardzo przejmujący sposób - tłumaczy nam Piotr Majewski, wicedyrektor MIIWŚ. - Dział o Powstaniu został zrealizowany z naszymi kolegami z Muzeum Powstania Warszawskiego.
Przypomnijmy, że według zapowiedzi MIIWŚ na Powstanie Warszawskie zwiedzający mają patrzeć z perspektywy warszawskiego mieszkania i warszawskiej piwnicy, czyli z perspektywy cywilów, których ponad 100 tysięcy zginęło w czasie Powstania. Ma też być pokazana zniszczona warszawska ulica.
- Powstanie Warszawskie będzie na tej wystawie mocno obecne - zapewnia prof. Machcewicz.
Semka pisze także, że “prawdziwym skandalem jest to, że nie wyodrębniono osobnej przestrzeni dla rzezi Polaków na Wołyniu”.
Co na to muzeum?
- Prezentujemy Wołyń i to w zupełnie unikalny sposób - odpowiada Majewski. - Pokazaliśmy los Polaków na przykładzie dwóch wiosek sąsiadujących ze sobą: Ostrówek i Wola Ostrówiecka. To jest niezwykle przejmujące! Towarzyszą temu relacje osób, które przeżyły tę masakrę.
Recenzja senatora PiS Jana Żaryna jest mniej publicystyczna, bardziej rzeczowa. Żaryn nie ukrywa swojego endeckiego punktu widzenia, uważa, że narracja muzeum powinna podkreślać rolę religii i tłumaczyć światu, dlaczego my, Polacy, jesteśmy “katolikami i patriotami”. Narzeka na wprowadzenie w pewnych punktach wystawy “narracji lewicowo-liberalnej”. W innym miejscu nie podoba mu się “opowieść o wyjątkowości głodu w gettach żydowskich”, jakby Polacy nie mieli własnego doświadczenia w tej kwestii. Zarzuca twórcom “pseudo uniwersalizm”.
"Ten przekaz jest tak ogólny, że aż infantylny" - pisze senator PiS.
Czytaj również: Spór o Muzeum II WŚ. Bitwa na argumenty wygrana!
Wojna jako doświadczenie hartujące?
Z kolei Piotr Niwiński z UG już na samym wstępie recenzji pisze, że “najwłaściwsze byłoby podsumowanie całości przekazu znanym sformułowaniem z czasów PRL - “Nigdy więcej wojny!”. A przecież o wojnie można opowiadać inaczej - twierdzi Niwiński - wojna to także “hartowanie człowieka, ukazywanie jego najszlachetniejszych pobudek, patriotyzmu, obywatelskości, poświęcenia dla innych”.
- Mówimy dużo o patriotyzmie, obywatelskości i poświęceniu w kontekście polskiego Państwa Podziemnego, ale rzeczywiście wojna to nie jest dla nas zabawa - przyznaje Piotr Majewski. - Mam wrażenie, że Semka i Niwiński widzą wojnę jako pewną “przygodę”. Semka pisze, że brakuje mu na wystawie wykładów o wojskowości, o wspaniałych operacjach wojskowych, o dowódcach. Rzeczywiście, to nie jest nasza perspektywa, bo dla nas wojna jest przede wszystkim doświadczeniem negatywnym. Nawet jeśli ludzie zachowują się bohatersko i przyzwoicie - i mogą być wzorem dla innych - to wojna pozostaje doświadczeniem traumatycznym, również dla zwycięzców. Muzeum opisujące wojnę jako doświadczenie “hartujące” to dla nas podejście obce. Patriotyzm - tak. Obywatelskość - tak. Polski wkład w zwycięstwo - tak, i tu dam przykład: czołg sherman będzie u nas na wystawie w barwach polskiej dywizji pancernej generała Maczka. Ten czołg nie pokazuje amerykańskiego zwycięstwa, ale polskie. Ale i tak wojny nie chcemy pokazywać jako przygody. A zarzut, że wracamy do komunistycznego hasła “Nigdy więcej wojny” jest dla nas absurdalny! Jeżeli komuniści mówili, że Kopernik miał rację, to teraz my mamy uznać, że Ziemia stoi w miejscu, żeby pokazać, że jesteśmy antykomunistami?! To nonsens!
- Żąda się od nas w tych recenzjach, żebyśmy grali na strunach emocji i podkreślali na każdym kroku przewagę cierpienia narodu polskiego - mówi Janusz Marszalec, wicedyrektor MIIWŚ - Żąda się od nas afektacji, z każdym metrem kwadratowym mamy udowadniać wyższość naszych cierpień nad innymi i wyjątkowość polskiego narodu. A my w nienachalny sposób pokazujemy, że nasz los był wyjątkowy i niezwykły, ale nie można od nas żądać, żebyśmy nie szanowali i poniżali cierpienia innych narodów.
Co dalej z tymi recenzjami? Czy będą dla MIIWŚ wiążące?
- Nie są wiążące, bo nie ma żadnej procedury, która uzależnia realizację wystawy od treści tych recenzji - mówi Piotr Majewski. - Nie wiemy nawet, jakie jest stanowisko ministra wobec tych recenzji. Dla nas to są poglądy dwóch historyków i publicysty. Przeczytaliśmy te recenzje z uwagą, mamy wobec nich swoje uwagi, które pewnie spiszemy w formie naszego stanowiska. Teraz najrozsądniejsze byłoby zorganizowani debaty: postaramy się zaprosić tych trzech recenzentów oraz przedstawicieli naszego Kolegium Programowego. Dobrze byłoby się spotkać i wyjaśnić nieporozumienia. Porozmawiać o generaliach i nie tylko. Ale nie możemy niczego przesądzać za ministerstwo. Cały czas czekamy na decyzję i nie wiemy, co planuje minister.
